De Omgevingswet, waar hebben we het dan over?

Tientallen wetten en honderden regels die betrekking hebben op de leefomgeving –water, lucht, bodem, natuur, infrastructuur, gebouwen en cultureel erfgoed– zijn bijeengebracht in één wet. Dat moet het aanvragen van vergunningen en het uitvoeren van plannen eenvoudiger en sneller doen verlopen. De overheid hoopt dat daardoor de komende jaren honderdduizenden woningen kunnen worden gebouwd. Veel overtollige regels zijn per 1 januari verdwenen. Gemeentebesturen hebben meer mogelijkheden gekregen een eigen koers te varen.

Het is de grootste wetsherziening sinds de invoering van de Grondwet in 1848. Koning Willem Alexander zei in 2013 in zijn eerste troonrede: „De Omgevingswet vereenvoudigt en versnelt ruimtelijke procedures zonder afbreuk te doen aan de kwaliteit van de leefomgeving.”

De wet zelf kwam er niet eenvoudig en snel…

De totstandkoming ervan had inderdaad heel wat voeten in de aarde. De Tweede Kamer aanvaardde de wet al in juli 2015, de Eerste Kamer volgde in maart 2016. Invoering van de wet werd echter meermalen keer uitgesteld. De bestaande computersystemen waren hard aan vervanging toe, maar het nieuwe digitale loket voor omgevingsvergunningen bleek ook met problemen te kampen. De coronacrisis zorgde voor nog meer vertraging. In 2021 werd geschat dat invoering van de wet 1,6 miljard euro ging kosten. Vorig jaar juni was dat bedrag opgelopen tot 2,7 miljard.

Vorige week meldden het ministerie van Binnenlandse Zaken en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten dat een „aanzienlijk deel” van de gemeenten niet klaar was voor de overstap naar het ICT-systeem van de Omgevingswet. Voor de desbetreffende gemeenten dreigt dubbel werk.

Critici hebben een zwaar hoofd in de operatie, maar demissionair minister De Jonge van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening wilde geen verder uitstel. „Je moet een keer van de kant. En die keer is nu”, zei hij in het blad Binnenlands Bestuur. Het ministerie zegt op „calamiteiten” voorbereid te zijn. Gemeenten kunnen met al hun vragen bij het Informatiepunt Leefomgeving terecht. „Een project van een dergelijke omvang kan nooit vlekkeloos verlopen”, waarschuwt de bewindsman alvast maar.

Welke mogelijkheden biedt de wet?

Burgers kunnen via het Omgevingsloket –onderdeel van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO)– zelf uitzoeken wat hun mogelijkheden zijn. Ze kunnen bekijken of ze een vergunning nodig hebben of een melding moeten doen. Zo’n aanvraag of melding kunnen ze ter plekke indienen. Wie er niet uitkomt, kan bij het Helpcentrum terecht.

Wat verandert er in de totstandkoming van plannen?

Bezwaarmakers kunnen voortaan nog maar bij één instantie in beroep gaan in plaats van bij twee. Minister De Jonge hoopt daarmee meer evenwicht te bereiken. „Iedere boze buurman klimt in de pen en krijgt een paar jaar de tijd om de boel te vertragen. Daar moeten we vanaf. Hoe moet de overheid haar grondwettelijke opdracht waarmaken om te zorgen voor voldoende woongelegenheid als we de boze buurman eindeloos ruimte geven om zijn recht op uitzicht belangrijker te maken? De balans slaat nu door naar de mensen die dingen níet willen.”

Plannenmakers krijgen de taak om bezwaren zoveel mogelijk te voorkomen: ze moeten van tevoren met buurtbewoners en andere betrokkenen in gesprek. Bij deze participatieplicht, waarvoor elke gemeente beleid moest vaststellen, zijn overigens kritische kanttekeningen gemaakt: de invulling van een ruimtelijk project zal in de praktijk al grotendeels uitgedacht en met de overheid besproken zijn als een initiatiefnemer met de omgeving gaat overleggen.

Een ander lastig punt is dat de verschillen in gemeentelijke regels groter kunnen worden nu gemeenten meer zelf mogen bepalen. Binnen een gemeente kan een wisseling van wethouder of een wijziging in de politieke verhoudingen in de gemeenteraad tot verschuivingen leiden die de onzekerheid bij de burgers bevorderen.

> aandeslagmetdeomgevingswet.nl