Het is regenseizoen in Congo en de vele onverharde wegen in het land zijn onbegaanbaar. Dat zorgt voor hoofdbrekens in verkiezingstijd. Hoe krijg je stembiljetten in dorpen en steden in het buitengebied? En hoe voer je campagne als je je kiezers daar niet kunt bereiken?

Voor beide problemen is een oplossing: vervoer door de lucht. Het lijkt erop dat Céni, de instelling belast met de organisatie van de verkiezingen, die optie niet tijdig ten volle heeft benut. Twee weken voor de verkiezingen, blijkt uit een gelekt document dat persbureau AFP heeft ingezien, heeft Céni nieuwe vliegtuigen en helikopters gevorderd. AFP meldt ook dat Congo vorige week aan de VN heeft gevraagd om te helpen bij de distributie van verkiezingsmateriaal.

Ook kandidaten die het electoraat in moeilijk bereikbare gebieden voor zich willen winnen, hebben problemen. Moïse Katumbi –59 jaar oud, rijk, voormalig zakenman, oud-gouverneur en de belangrijkste uitdager van zittend president Félix Tshisekedi (60)– had daar negen vliegtuigen voor gehuurd, zei hij tegen persbureau Reuters. Maar de Congolese luchtvaartautoriteit gaf ze geen toestemming om op te stijgen. Presidentskandidaat Denis Mukwege (68) –gynaecoloog en ontvanger van de Nobelprijs voor de Vrede vanwege zijn inzet tegen seksueel geweld– meldt dat de autoriteiten zijn kerosine hebben opgeëist. Het zijn vuile spelletjes van de zittende macht, daar zijn ze van overtuigd. „Er is geen democratie meer in dit land”, citeert Reuters Katumbi.

Beroerd

De registratie van de kiezers dit voorjaar verliep chaotisch, de drukkwaliteit van stempassen is naar verluidt zo beroerd dat er alleen nog inktvegen op staan als je erover wrijft. Zes presidentskandidaten hebben aangifte gedaan tegen het hoofd van de Céni vanwege „opzettelijke onregelmatigheden”.

Niet alleen de problemen zijn groot, dat is eigenlijk alles aan de Congolese verkiezingen van 20 december, die nog lopen tot 27 december. Er zijn zo’n 100 miljoen Congolezen, van wie er 44 miljoen stemgerechtigd zijn; het is een jong land, het grootste deel van de bevolking mag nog niet stemmen. De Congolezen kiezen niet alleen een president –er zijn nog 20 kandidaten in de race– maar ook 500 parlementariërs. Daarnaast stemmen ze voor provinciale vertegenwoordigers en voor hun gemeenteraden.

Duitsland

Zittend president Tshisekedi is vijf jaar geleden gekozen vanwege de belofte dat hij van Congo het ”Duitsland van Afrika” zou maken. De Congolese bodem is rijk aan zeer gewilde grondstoffen. Zo komt 70 procent van alle kobalt die nodig is voor mobiele telefoons en batterijen voor elektrische auto’s uit Congo. Het land wordt er niet veel wijzer van; er is geen grondstofindustrie die mensen banen en een inkomen kan verschaffen. Zo’n 61 procent van de bevolking leeft van minder dan 2,15 dollar per dag, zegt de Wereldbank. Dat is iets minder dan een paar jaar geleden, maar ook na vijf jaar Tshisekedi kon het verschil met Duitsland niet groter zijn.

En werd Tshisekedi vijf jaar geleden wel écht verkozen? Die vraag hangt nog altijd in de lucht. De machtsoverdracht na de verkiezingen van 2018 was weliswaar vreedzaam, de winst van Tshisekedi is zeker niet onbetwist. Martin Fayulu Madidi (67), een voormalig directeur bij oliebedrijf ExxonMobil, eindigde officieel als tweede, maar volgens gelekte data zou hij 59 procent van de stemmen hebben gekregen, tegen 19 procent voor Tshisekedi. Op zijn X-account noemt Fayulu zich nog altijd président elu, de verkozen president, en hij is vastbesloten dit keer de officiële winnaar te worden.

Grondstoffen

En dan is er nog het grondstoffengerelateerde geweld in Noord-Kivu, dat grenst aan Rwanda. Het was een tijd rustig in de regio, maar eind 2021 heeft rebellengroep M23, die volgens Congo, de EU, de VS en de VN wordt gesteund door Rwanda, het geweld weer opgevoerd.

Het buurland ontkent alle betrokkenheid, maar Félix Tshisekedi zag reden om in zijn verkiezingscampagne opnieuw een Duitse vergelijking te maken. Tijdens een verkiezingsbijeenkomst vorige week in Goma, Noord-Kivu, noemde hij zijn Rwandese ambtgenoot Paul Kagame „Adolf Hitler”.

Tegelijk benadrukt Tshisekedi zijn eigen ”congolité”: hij is een ware Congolees. Anders dan die ”candidat de l’étranger”, de buitenlandse kandidaat, waarmee hij zijn geduchte opponent Moïse Katumbi bedoelt. De boodschap is: Katumbi zit in de zak van Rwanda.

Een miljoen mensen zijn Noord-Kivu ontvlucht en wonen nu elders in Congo; in heel Congo wonen zo’n 7 miljoen mensen noodgedwongen niet meer in hun eigen dorp of stad, meldt het IOM, de vluchtelingenorganisatie van de VN. Miljoenen van die ontheemden en van de mensen die nog in conflictgebied wonen, kunnen hun stem niet uitbrengen op de 20e.

Georges Bamue (27) kan dat wel, maar weet nog niet of hij het doet. Hij heeft een diploma in de ICT, maar werkt als motortaxichauffeur. Dat was zijn bijbaantje toen hij nog studeerde, zegt hij tegen Reuters. „Toen ik mijn diploma kreeg, dacht ik dat het motorhoofdstuk dicht kon.” Maar werk vond hij niet en met wat hij nu verdient balanceert zijn familie steeds op het randje van de honger. In 2018 stemde hij in de hoop op verbetering. Nu overweegt hij thuis te blijven.