Wat bij deze keus ongetwijfeld heeft meegespeeld, is dat NSC-voorman Pieter Omtzigt in de campagne het respecteren van de Grondwet tot topprioriteit heeft verklaard. Ga je dan vervolgens in zee met de PVV, dan kan het maken van een groots en gewichtig gebaar, hoe symbolisch dat verder ook moge zijn, natuurlijk niet uitblijven. En natuurlijk staat ook het kabinet-Rutte I de oud-CDA’er nog helder voor de geest. Wilders was toen alleen gebonden aan een verklaring die zei dat VVD en CDA anders aankeken tegen de islam dan Wilders. Het gevolg was dat VVD en CDA voortdurend met gekromde tenen moesten aanhoren hoe de PVV’er zich te buiten ging aan onwelvoeglijk taalgebruik. Als Omtzigt dat dit keer wil voorkomen, is dat volkomen terecht.

Terug naar de fameuze basislijn. Van meerdere kabinetten die tijdens hun regeerperiode zelden van onrechtstatelijk handelen werden beticht, is achteraf alsnog vastgesteld dat ze kwetsbare burgers te weinig rechtsbescherming boden. Wie daaraan twijfelt, verdiepe zich in de interlandelijke adoptieprocedures uit de jaren tachtig. Of in het eindrapport van de commissie-Samson, over uithuisgeplaatste kinderen die in tehuizen slachtoffer werden van seksueel geweld. Of in de dossiers van de toeslagenouders. En wat te denken van de schandalige uitholling van de sociale advocatuur onder de kabinetten Rutte I, II en III? Dat het vooraf opstellen van zo’n document dé lakmoesproef, de garantie is voor rechtstatelijk handelen, is dus wensdenken. Was dat maar waar.

Een ander misverstand is dat het risico op onrechtstatelijk handelen alleen speelt bij PVV, VVD of BBB en daarbuiten niet. Dat dit een misverstand is, komt vooral aan het licht als bedacht wordt dat die basislijn ook over het democratisch ethos gaat. Daaronder valt in elk geval het respecteren en fier blijven uitdragen van de grondrechten, zolang voorstellen om sommige daarvan in te perken nog in behandeling zijn. Hoe valt dat te rijmen met passages in verkiezingsprogramma’s, zoals: „Het verbod op onverdoofd slachten gaat voor iedereen gelden” (Partij voor de Dieren) of „We houden op met het financieren van religieus onderwijs” (Volt)?

In zijn Thorbeckelezing 2023 schaarde oud-Kamernestor Kees van der Staaij donderdag ook het volledig bijwonen van Kamerdebatten onder dat ethos (in plaats van het meteen weglopen na de eigen inbreng) en de bereidheid van Kamerleden zich te verdiepen in elkaars overtuigingen. Hoe komt dat straks aan bod? Misschien is het goed die gezamenlijke basislijn na de formatie te bespreken in de plenaire vergaderzaal, dus met alle fracties. Om de rechtsstaat blijvend te onderhouden, is een Kamerbrede inzet vereist.