September 2019. Uit journalistiek onderzoek blijkt dat vijftig moskeescholen onder invloed van het salafisme staan; een fundamentalistische stroming binnen de islam. Op verschillende scholen waar moslimkinderen buiten de schooltijden les krijgen over hun cultuur en religie, vertellen onderwijsgevenden dat homoseksuelen de doodstraf verdienen. Ook leren sommige leerkrachten dat moslimkinderen zich af moeten keren van de Nederlandse samenleving.

In politiek Den Haag ontstaat opschudding. Het leidt er uiteindelijk toe dat VVD, D66, CDA en ChristenUnie in januari 2021 in een coalitieakkoord afspreken informele onderwijsinstellingen meer te gaan controleren. Daarvoor is een wetswijziging nodig. Maar het is een gevoelig onderwerp omdat het raakt aan de vrijheid van meningsuiting, van godsdienst en van onderwijs.

In november 2022 stuurt minister Wiersma een uitgebreide brief naar de Tweede Kamer waarin hij zijn inzet bekendmaakt. Hij kondigt een wetsvoorstel aan om toezicht van de Onderwijsinspectie op informeel onderwijs te realiseren. „Geen enkel kind mag leren dat de Nederlandse samenleving giftig is, dat je anderen mag discrimineren of dat de wetenschap ook maar een mening is”, schrijft Wiersma. Bij de meeste informele scholen gaat het volgens hem goed, maar volgens de bewindsman is er ook een kleine kern waar het echt misgaat. Op dit moment komt de Onderwijsinspectie in de regel alleen bij scholen die door de overheid worden bekostigd.

Ongrondwettelijk

Op het ministerie stormt het aardig voorafgaand aan de brief. Ambtenaren op het departement wijzen de bewindsman erop dat zijn voorstellen hoogstwaarschijnlijk onhaalbaar, onuitvoerbaar en ongrondwettelijk zijn. Maar Wiersma negeert die signalen en zet zijn plan door.

Ook de Onderwijsinspectie en de Landsadvocaat laten van zich horen. Zij wijzen erop dat het openbaar ministerie nu ook al kan optreden als er sprake is van aanzetten tot haat en geweld.

Zij adviseren de bewindsman eerst een onderzoek te laten doen naar de haalbaarheid van het plan, maar Wiersma wil niet luisteren. „Geen onderzoek, maar besluit”, schrijft hij in de kantlijn van een conceptbrief die zijn ambtenaren opstellen. Zij luisteren en schrijven een brief die Wiersma wil.

En zo stuurt Wiersma in november zijn brief naar de Kamer waarin staat dat hij in de eerste helft van 2023 een wet wil indienen om de controles op het informeel onderwijs mogelijk te maken.

Maar het lukt Wiersma toch niet om in de eerste helft van dit jaar een wetsvoorstel in te dienen. Wel komt hij eind mei met een uitgebreide brief waarin hij de hoofdlijnen van de wet schetst.

Maar het loopt helemaal anders dan Wiersma wil. Ondertussen is het vertrouwen in de bewindsman tanend. Hij kan zichzelf niet beheersen en valt geregeld uit naar medewerkers. Op 22 juni treedt hij af.

Zondagsschoolpolitie

Ondertussen groeit de kritiek op het voorstel van Wiersma. Christelijke organisaties vrezen dat de overheid ook het vizier kan gaan richten op het christelijke jeugdwerk. Het woord ”zondagsschoolpolitie” valt.

Ook de ChristenUnie roert zich. Oud-minister Van Middelkoop, die lid is van de CU, bekritiseert in een interview met het Reformatorisch Dagblad het voorstel. Hij begrijpt niet dat zijn partij nauwelijks protesteert.Dat protest is er wel, maar niemand weet het. ChristenUnieleider Mirjam Bikker vertelt in een interview met het RD dat net voor de verkiezingen op de website verscheen, dat Wiersma kritische telefoontjes had gekregen.

Na de val van het kabinet besluit de Tweede Kamer op voorstel van de ChristenUnie de brieven van Wiersma over het informeel onderwijs controversieel te verklaren. Dat betekent dat de Kamer er niet over spreekt voor er een nieuw kabinet is gevormd. Opmerkelijk is dat de VVD, de partij van Wiersma, het voorstel steunde.

Voorlopig is er nog geen nieuw kabinet, dus ligt het voorstel de komende maanden in de ijskast. Wat een nieuw kabinet erover besluit, ligt in de schoot van de toekomst verborgen.