Bestuurskundigen zouden het een ”window of opportunity” noemen - een kansraam. De VVD stuurt intern aan op een voorkeur voor de vlaktaks, het CDA zocht het enkele jaren geleden al in die richting en zelfs de PvdA reageert niet meer afwijzend. Hoewel het huidige kabinet er niet aan begint, moet het dus mogelijk zijn een grootscheepse belastinghervorming richting vlaktaks te bedenken.

Het tweede kabinet-Kok was er nog fundamenteel op tegen. Een vlaktaks van -zeg- 35 procent voor iedereen zou het oude draagkrachtbeginsel ernstig in gevaar brengen. De rijken zouden zich schaterlachend op de knieën slaan, terwijl de armen kromliggen om die financiële pret te betalen. Bovendien zou de overheid een fors deel van haar inkomsten verliezen.

De angstige voorgevoelens van het kabinet-Kok blijken echter onterecht. Aan de Leidse universiteit berekende hoogleraar Goudswaard samen met zijn assistenten Koen Caminada en Henk Vording dat het mogelijk is een vlaktaks in te voeren waarbij rijk en arm globaal evenveel belasting blijven betalen als zij nu doen. Voorwaarde is dat het hele woud aan aftrekposten, waarvan vooral de rijken profiteren, eraan gaat.

Goudswaard en de zijnen kiezen voor een systeem waarin iedereen 25,5 procent betaalt. Van alle kortingen op het belastbaar inkomen laten zij alleen de algemene heffingskorting (1800 euro) overeind. De grootste gemiddelde koopkrachtdaling zit dan bij inkomens van rond de 30.000 euro: min 3,5 procent. Inkomens van 9000 tot 17.000 en vanaf 45.000 euro gaan er iets op vooruit.

Tot eenzelfde conclusie kwam vorig jaar oud-staatssecretaris Van der Ploeg (PvdA). Hij wees erop dat in het huidige systeem van vier belastingtarieven (oplopend van 34,4 tot 52 procent) een veelverdiener met een jaarlijks inkomen van 75.000 euro en een hypotheekrenteaftrek van 20.000 euro in totaal 20.335 euro belasting afdraagt. Iemand zonder hypotheekrenteaftrek, met een inkomen van 53.500, betaalt 19.574.

De veelverdiener heeft dus een persoonlijke belastingdruk van 27,1 procent, terwijl het inkomen van 53.500 wordt geconfronteerd met een belastingdruk van maar liefst 36,6 procent. Hoezo draagkrachtbeginsel? In het vlaktakssysteem van professor Goudswaard cum suis zou de eerste 19.125 en de tweede 13.643 euro betalen. Beiden hebben dan een gelijke belastingdruk: 25,5 procent, de vlaktaks.

Het rekenvoorbeeld brengt de discussie wel meteen bij het lastige punt. Binnen het brede veld van de aftrekposten neemt de hypotheekrente een cruciale plaats in. Het is zeer de vraag of invoering van een vlaktaks mogelijk is zonder de hypotheekrente aan te pakken. Bij de PvdA geloven ze er niets van. Maar CDA en VVD schrikken terug voor dat electoraal uiterst gevoelige standpunt.

Niettemin lonkt de eenvoudigheid van een stelsel met vlaktaks. Voor de economie zou het een krachtige stimulans betekenen. Hogere BTW-opbrengsten, accijnzen en milieubelastingen kunnen het inkomstenverlies bij de overheid compenseren. Bovendien kan de belastingdienst fors besparen op de uitvoeringskosten. Die bedragen binnen het huidige systeem maar liefst 5 procent van de totale opbrengst.

Hoe succesvol sommige scenario’s echter ook zijn, GroenLinks en SP vertrouwen het niet. Ook ChristenUnie en SGP zullen hervormingsvoorstellen in de richting van een vlaktaks kritisch bejegenen. Het huidige aftrekpostenwoud werkt immers als een dam tegen de individualisering. Wanneer straks niemand nog iets mag aftrekken voor kinderen of zorgsituaties, stijgt de druk om meer te gaan werken.

Wellicht kan het oude CDA-plan voor een sociale vlaktaks uitkomst bieden. Dit plan laat ruimte voor drie bijzondere aftrekposten: wonen, zorg en kinderen. Dat sluit naadloos aan bij de visie die staatssecretaris Wijn, verantwoordelijk voor belastingzaken, herhaaldelijk heeft neergelegd. Hij hoeft zich sowieso geen zorgen te maken, zo keurig midden tussen de tegengestelde belangen van VVD en PvdA.