Na drie jaar gerechtelijk onderzoek in verschillende Europese landen, werden eind 2019 334 gangsters en handlangers gearresteerd, de meeste in de zuidelijke regio Calabrië. Na een jaar voorbereiding en een drie jaar durend megaproces, waarin 900 getuigen en 58 pentiti (verklikkers) werden gehoord, spraken de rechters afgelopen maandag ruim 200 veroordelingen uit. Daarbij werd in totaal 2200 jaar celstraf opgelegd.

De ’ndrangheta (letterlijk: mannen van eer) is een van de drie grote misdaadorganisaties die in de 19e eeuw ontstonden in Zuid-Italië. De andere twee zijn de Siciliaanse maffia en de camorra van Napels. Aanvankelijk beperkte zij zich tot veediefstal, afpersing en overvallen in de eigen regio Calabrië. In de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw legden de Calabrese maffiosi zich toe op ontvoeringen, onder meer van Paul Getty jr. de kleinzoon van een oliemiljardair.

De losgelden werden vervolgens geïnvesteerd in de rap groeiende internationale drugshandel. Daarbij werd dankbaar gebruik gemaakt van de banden met Calabrese emigranten in West-Europa, Canada, Latijns-Amerika en Australië. Met een geschatte jaaromzet van 150 miljard euro geldt de ‘ndrangheta momenteel als wereldmarktleider in de cocaïnesector.

Bovenwereld

Inmiddels zijn de Calabrese boeven ook doorgedrongen in de bovenwereld door op grote schaal via stromannen onroerend goed en ondernemingen op te kopen. Daarbij hebben zij het voordeel dat zij altijd contant kunnen betalen en geen leningen hoeven aan te gaan. Ook hebben zij een fikse vinger in de pap in de Italiaanse bouwwereld en de gezondheidszorg. Een Calabrese gedeputeerde die het daarmee niet eens was, werd in 2005 vermoord. Ten slotte hebben de steeds minder onguur ogende gangsters hechte banden gesmeed met legale ondernemers, politici, ambtenaren, advocaten en politiemensen, in ruil voor vergunningen, contanten, stemmenpakketten en andere gunsten.

Volgens een onderzoek van de Italiaanse Antimaffia Brigade DIA telt de ‘ndrangheta momenteel wereldwijd 250.000 leden, waarvan 50.000 in Calabrië. Handlangers meegerekend, kan zij in Calabrië rekenen op 400.000 aanhangers. In een gewest met amper 2 miljoen inwoners. Die zijn verdeeld over zo’n 400 cosche (families of clans), met afdelingen, verspreid over heel Europa en daarbuiten. Tot in Slowakije toe, waar Calabrese gangsters in 2018 betrokken bleken bij de moord op een lastige journalist en zijn vriendin.

Nederland

Volgens procureur Nicola Gratteri, de man die het onderzoek heeft geleid, zijn de Calabrezen ook actief in Nederland, dat zij gebruiken voor zakelijke ontmoetingen met andere criminele organisaties en als onderduikplaats. Zo werd in 2009 in Diemen Giovanni Strangio gearresteerd. De moordenaar, die twee jaar daarvoor, in het kader van een vete in het maffiose dorp San Luca, in een pizzeria in Duisburg vijf leden van de concurrerende familie had neergemaaid.

Nieuwe leden worden toegelaten na een inwijdingsproces, waarbij zij beloven eerder te sterven dan hun maten te verlinken. Die maten zijn meestal verwanten, want de ‘ndrangheta is georganiseerd op basis van hechte familiebanden. Dat maakte het tot voor kort ook moeilijk om verklikkers te vinden, die in de strijd tegen andere maffiose organisaties een nuttig wapen zijn gebleken. Met de enkeling die toch praatte, werd rigoureus afgerekend. Ook als het een vrouw betrof, zoals Lea Garofalo, die met een politieman had gesproken en daarvoor in 2019 door haar man werd gedood en verbrand.

Zwijgplicht

Maar de tijd van de categorische omertà, de maffiose zwijgplicht, is voorbij. In de woorden van Gratteri: „De jonge garde is gewend aan het goede leven en is niet langer bereid om, zoals de vorige generatie, dertig of veertig jaar te rotten in de cel.” Zodoende konden in het megaproces 58 pentiti essentiële informatie verstrekken, in ruil voor strafkorting.

Voor het proces in de Calabrese stad Lamezia Terme is speciaal een bunker gebouwd, die in rechtstreekse verbinding met de gevangenis staat. Doordat getuigen en verklikkers ook op afstand werden gehoord, waren de risico’s van vervoer van verdachten en getuigen tot het minimum beperkt. Bovendien werden –en worden– rechters en aanklagers 24 uur per dag geëscorteerd. Wegens lidmaatschap van een maffiose organisatie, afpersing, moord, fraude, woeker en witwassen werden acht kopstukken uit Vibo Valentia tot straffen van twintig tot dertig jaar veroordeeld.

Daarmee is de ‘ndrangheta van deze zeer criminele provincie effectief onthoofd. Aan een advocaat, een lid van de financiële politie, een luitenant-kolonel van de carabinieri en een functionaris van de antimaffiabrigade werden straffen van 2,5 tot 14 jaar opgelegd wegens „externe steun” aan de ’ndrangheta, onder meer door het lekken van onderzoeksgegevens. Het meest geruchtmakende vonnis –11 jaar– was voor Giancarlo Pittelli, oud-senator voor Forza Italia en voormalig lid van de vaste Kamercommissie voor justitie. Hiermee is de ‘ndrangheta nog niet verslagen, maar het proces heeft wel een deuk geslagen in haar faam van onaantastbaarheid.

Dat kon dankzij een reeks maatregelen die in Italië goed blijken te werken: een gespecialiseerde landelijke antimaffiabrigade, vooronderzoeken die jaren kunnen en mogen duren, koppeling van meerdere aanklachten in één megaproces, gebruik van verklikkers, bunkers en verhoren op afstand, escortes van magistraten. Voorbeelden waarvoor verschillende Nederlandse bewindslieden en topambtenaren al belangstelling hebben getoond.