In zijn boek ”De toekomst van de kerk” (uitg. Skandalon) roept de predikant van de protestantse gemeente in Hoofddorp op om „de valse hoop” te laten varen en te accepteren dat de kerk alleen maar kleiner wordt. „Als we de werkelijkheid onder ogen zien, ontstaat er ruimte om ons te concentreren op datgene wat we vanuit ons geloof en vanuit onszelf belangrijk vinden.”

U spreekt van een rouwproces.

„De teloorgang van de kerk roept bij mij dezelfde reacties op als andere vormen van verlies. Mijn boek is een pleidooi voor het recht op rouw om het verdwijnen van de kerk. Na een groot verlies is het belangrijk om de tijd te nemen om de harde werkelijkheid tot je te laten doordringen. Het komt niet vanzelf weer goed met de ontkerkelijking en we hebben er als christenen ook minder invloed op dan we zouden willen of in ons activisme wel hebben gedacht. Pas als we deze realiteit accepteren, ontstaat er weer ruimte voor iets nieuws.”

Wat ziet u als belangrijke oorzaak van de ontkerkelijking?

„Het neoliberale marktdenken van de afgelopen dertig jaar heeft ons op onszelf teruggeworpen en daarmee heel eenzaam gemaakt. Mensen zijn gaan geloven dat ze succes aan zichzelf hebben te danken en dat mislukkingen aan henzelf te wijten zijn. Dat denken is ook in de kerk doorgedrongen. We zijn de kerk als markt gaan zien, met onze gemeenteleden als consument en ons geloof als product. Mensen kiezen hun eigen waarheid. Om te kunnen concurreren met andere levensbeschouwingen zijn talloze pogingen gedaan om de kerk te redden. Ik noem er zeven in mijn boek, bijvoorbeeld opvattingen moderniseren, rituelen opleuken en ervaringen centraal stellen. Maar die hebben het tij niet kunnen keren.”

Waarom niet?

„Deels heeft dat te maken met het feit dat onze samenleving zo gefragmenteerd is, dat wat voor de ene doelgroep werkt, voor de andere juist een averechts effect heeft. Maar belangrijker is dat elke poging om de kerk aantrekkelijker te maken een negatieve kant heeft. Als je kerkdiensten gaat opleuken, gaan mensen denken dat het de bedoeling van een kerkdienst is dat ze worden vermaakt. Door drempels te verlagen, maak je het geloof ook niet automatisch aantrekkelijker, maar juist minder waardevol. Als het in de kerk alleen maar om een stukje zingeving gaat, zullen mensen hun schouders erover ophalen.”

Toch pleit u voor een grote mate van vrijheid om binnen de kerk bepaalde geloofsopvattingen wel of niet te koesteren.

„Dat vind ik een lastig punt. Hoe relevant ben je nog als kerk als je bijvoorbeeld niet meer spreekt over hel en hemel, of over schuld en straf? Ik denk dat het belangrijk is om vast te stellen dat geloven meer is dan het hebben van opvattingen. In een kerk kunnen mensen ook een mooie ervaring opdoen, hulp bieden aan anderen of een ritueel vieren.

Tegelijk kan een kerk niet zonder opvattingen en kaders, want die laten zien waaróm ze er is. Maar ze moeten niet worden gebruikt om elkaar de maat te nemen of om het eigen gelijk te halen. Een gelovige mag best ergens voor staan en tegelijk ruimte geven aan anderen. Een beetje op de manier waarop het Leger des Heils gastvrijheid en identiteit met elkaar verbindt.

En waarom zou het niet mogelijk kunnen zijn dat mensen om heel verschillende redenen betrokken zijn bij de kerk? Je mag ook bij de kerk horen louter omdat je de mensen niet kunt missen of omdat je schuldhulpmaatje wilt worden of om de stilte te zoeken of om van de muziek te genieten. Het zou mooi zijn als we als kerk uitstralen dat je niet per se diepgelovig hoeft te zijn om welkom te zijn.”

Is er wel perspectief voor een kerk die mensen zo vrijlaat?

„Ik wil mensen serieus nemen in hun zoektocht naar de waarheid. In de Bijbel zijn vrijheid en bevrijding kernthema’s. Christen-zijn betekent niet dat je de waarheid bezit, maar dat je geraakt bent door God en door de persoon van Jezus en Zijn leven van niet-oordelen, liefde-tot-het-einde en barmhartigheid. Daarom moeten we niet pessimistisch-afwachtend of juist heel activistisch zijn, maar op een goede manier op onze handen gaan zitten. God doet het, maar wij mogen met een gelovige houding van betekenis zijn in deze wereld.

We zijn allemaal zoekers. In de coronatijd heb ik gezien hoe belangrijk het is dat mensen samenkomen om met elkaar te spreken. Door woorden te geven aan wat we geloven, kunnen we met andere mensen in gesprek raken en samen dichter bij de waarheid, dichter bij God komen.

Het is daarom belangrijk dat de kerk de ogen en oren openhoudt en resoneert wat er in de samenleving omgaat. Ook een kleine groep kerkmensen kan dan van grote betekenis zijn in een seculiere samenleving.”

”De toekomst van de kerk” wordt dinsdag gepresenteerd in het Dienstencentrum van de Protestantse Kerk in Nederland. Aansluitend is er een minisymposium over het boek.