Al die aspecten laat Paleis Het Loo zien in de expositie ”Kracht van de troon”, die sinds zaterdag te bezichtigen is. Zelfs de troon waarop koning Willem-Alexander ieder jaar op Prinsjesdag de Troonrede voorleest, staat er. „Die wordt nooit uitgeleend. Toen we het eerst vroegen, was het antwoord dan ook: Nee”, zegt conservator Niels Coppes. Maar de vorstelijke zetel staat er nu toch: vanwege de verbouwing van de Ridderzaal bleek er meer mogelijk dan anders. „We zetten er een hekje voor, want het is niet de bedoeling dat iedereen erop gaat zitten.”

Een troon is nu eenmaal niet zomaar een meubel waar je op neerzakt; hij is een symbool van macht en majesteit. Toen Egypte in 1922 onafhankelijk werd van Groot-Brittannië, werd sultan Foead koning. Om zijn nieuwe positie te tonen, liet hij zich in militair gala-uniform fotograferen op een vergulde armstoel met rode bekleding, zijn voeten op een bijpassend kussen. Het was een troon naar Europees model.

Autoriteit

Een troon verheft iemand boven het volk. De zetel –vaak omgeven door pracht en praal, of protserigheid– staat voor autoriteit, voor wijsheid, rechtvaardigheid en stabiliteit, aldus de aankondiging van de tentoonstelling. Waarbij er in de loop der eeuwen natuurlijk heel wat op tronen gezeten is zonder dat er sprake was van die eigenschappen. De expositie is volgens een van de eerste leesteksten dan ook „het verhaal over de hoogste positie en hoe we ons hiertoe kunnen verhouden. Met respect, verzet, vrees of verering.”

Bij binnenkomst in de ondergrondse tentoonstellingsruimte is daar direct al een ‘echte’ troon: een brede stoel, met hoge leuning, een kroon erop, gouden leeuwen, vergulde poten, goudkleurig borduursel. Op de rugleuning een grote W, want koning Willem III had deze armstoel, die hij van zijn vader had geërfd, tot een troon laten maken voor zijn inhuldiging in 1849. Zijn dochter Wilhelmina gebruikte hem bij haar inhuldiging in 1898 ook, om de continuïteit van de Oranjedynastie te benadrukken, want de overgang van een bejaarde vorst naar een piepjong koninginnetje was groot.

Drie tanden

De troon komt in deze tentoonstelling in zeven thema’s en nog veel meer variaties voorbij, en bepaald niet in chronologische volgorde. Er staat een rijk versierde kloostertroon, gemaakt voor een abt, als hoofd van de monniken. Er is een reliëf van de Assyrische vorst Tiglath-Pileser III op zijn troon, in de achtste eeuw voor Christus. Maar ook de troon die de hedendaagse kunstenaar Klaas Gubbels maakte. Hij begon met vier poten, een zitting en een rugleuning. Dat was een stoel. Toen zaagde hij drie tanden uit de rugleuning en opeens leek het een troon.

Bij de troon uit de Ridderzaal hangt links een foto van de eerste keer dat hij werd gebruikt, door koningin Wilhelmina. Rechts een recente foto, van haar achterkleinzoon. De leesbril laat over het jaartal geen misverstand bestaan: dat behulpsel werd in 2023 voor het eerst tevoorschijn gehaald.

Paus

Recht ertegenover, helemaal aan het andere einde van de grote zaal, staat de troon die in Zagreb werd gemaakt voor het bezoek van de paus in 1998. „Wereldlijke en goddelijke macht” tegenover elkaar, volgens het paleis. Een troon is „een gewijde en verheven zetel, ontzagwekkend en fascinerend. Zelfs als de vorst er niet is, dwingt de troon respect af.”

Van dichtbij gezien is het soms allemaal wat minder indrukwekkend. Want die pauselijke troon uit Zagreb is eigenlijk maar een simpele bureaustoel met wit leer, en daar is een houten frame omheen gebouwd. Een eindje verderop staat een plastic stoeltje, tot troon verbouwd door de armleuningen te verlengen en de rugleuning te verhogen. Zo simpel kan het zijn. Toen in Mozambique in 1992 een langdurige burgeroorlog voorbij was, werden de wapens ingezameld en onklaar gemaakt. Een kunstenaar gebruikte het schroot om er tronen van te smeden. Niet elke troon is dus even indrukwekkend.

Keuze

Na elke bocht in de expositie zijn er meer tronen te bewonderen, echte, of als beeldje, op een oude prent of op een nieuwe foto. Tronen in China, West-Afrika, Indonesië. In een video komen er wel vijftig voorbij.

Bij het thema ”Een troon heeft moreel gezag” wordt een schilderij getoond van koning Salomo terwijl hij een oordeel uitsprak toen twee vrouwen elkaar het bezit van een kind betwistten. In een hoek lichten vragen op: „Wie zou jij op de troon willen zien?” Het publiek heeft het maar voor het kiezen. Drukknopdemocratie.

Op een verhoging staat de troon waarop koningin Juliana tijdens haar inhuldigingsplechtigheid in 1948 zat. Ernaast dan weer niet de zetel die Willem-Alexander in 2013 gebruikte, want die staat ergens anders in het paleis; hier staat nu een andere stoel uit dezelfde set van vier.

Weerstand

Een schilderij vol wolken en wapengekletter toont chaos in de straten van Parijs toen in Frankrijk revolutie uitbrak. Tronen verbinden namelijk niet alleen, maar roepen ook weerstand op. Spotprenten laten het zien: Poetin op een omgekeerde troon in een lege zaal, koning Willem I op een troon van kazen –toen België zich afscheidde– en een Russische tsaar op een met bloed besmeurde troon.

Het laatste thema tijdens de tentoonstelling is dan ook of de troon toekomst heeft. Daarover wordt niet alleen na opiniepeilingen over de populariteit van het koningshuis nagedacht, maar het kan ook hier, voordat de bezoekers de grote, lichte hal weer instappen. Vier stoelen –met wat fantasie: tronen– tegenover elkaar nodigen hen uit plaats te nemen en diepzinnig in gesprek te gaan.

”Kracht van de troon” is tot 10 maart te bezichtigen in Paleis Het Loo in Apeldoorn.