Het is 1 september. Voorafgaand aan de vlucht Amsterdam-Taipei is de Nederlandssprekende, maar Aziatisch uitziende steward op Schiphol er helder over. Nee, tijdens de vlucht met China Airlines hoeft er geen mondmasker gedragen te worden. „Ik snap ook niet zo goed waarom zo veel mensen in Taiwan nog steeds een mondkapje op hebben.”

In weerwil van wat de steward zei, bedekt menig Aziaat het gezicht tijdens de 13 uur durende vlucht naar de hoofdstad van Taiwan. Alleen tijdens het nuttigen van eten of drinken gaat het masker even af, om daarna weer geroutineerd te worden bevestigd.

Eenmaal veilig op Taiwanese bodem gaan de mondkapjesdragers op in de massa, terwijl mensen zonder mond-neusbedekking ineens tot de grote minderheid behoren. Wat een contrast met Amsterdam. In de overvolle metro’s van de Taiwanese hoofdstad heeft vrijwel iedereen een masker op.

Maar ook op straat kun je niet om de gezichtsbedekking heen. In Taipei is een motor een geliefd vervoermiddel. Behalve een helm draagt een bestuurder vaak óók een mondkapje. Qua leeftijd is er niet echt onderscheid. Op basisscholen is gezichtsbedekking eveneens de norm, zo blijkt tijdens een bezoek. Slechts een enkele leerling waagt het zonder mond-neusmasker op de les bij te wonen.

In Seoul, dat pakweg 1500 kilometer ten noorden van Taipei ligt, is het beeld op straat en daarbuiten niet heel anders. De weg vragen is er even lastig als in Taiwan, de mensen spreken er net zo slecht Engels en de communicatie wordt extra bemoeilijkt doordat de mond van de gesprekspartner schuilgaat achter een masker. Ook in de kerk draagt menigeen een mondkapje, zelfs tijdens het zingen.

De gemene deler tussen Taipei en Seoul: hoewel het vrijwel nergens verplicht is, ga je als goed Taiwanees of Zuid-Koreaan ’s morgens niet zomaar zonder mondkapje de deur uit. Wat zit daar achter?

Geschiedenis

In het Westen kent het grote publiek het mondkapje eigenlijk pas sinds 2020, als voorzorgsmaatregel tegen de verspreiding van het coronavirus. Dat er na de uitbraak van de Spaanse Griep in 1918 ook mondkapjes werden gebruikt, zit niet meer in ons collectieve geheugen.

Hoe anders is dat in bijvoorbeeld China. Toen in 1910 de longpest rondging en tienduizenden slachtoffers maakte, maanden de Chinese autoriteiten burgers om mondkapjes te dragen. Met de uitbraak van de Spaanse Griep werden de good old mondkapjes opnieuw van stal gehaald en ingezet als instrument om de pandemie te bezweren. Maskers werden in de regio rondom China een blijvertje.

Ook Japanners gooiden na de Spaanse Grieppandemie hun mondkapjes niet massaal weg. De Japanse hoogleraar Mitsutoshi Horii, die onderzoek deed naar het dragen van maskers in Japan, zei drie jaar geleden tegen de Hongkongse krant South China Morning Post dat zijn landgenoten mondkapjes nadien vooral gebruikten om gewone griep te voorkomen. Vanaf de jaren 70 van de vorige eeuw haalden Japanners hun maskers ook tevoorschijn om zich in het hooikoortsseizoen te wapenen tegen de vele pollen in de lucht.

Voor de coronapandemie was angst voor vervuilde lucht een belangrijke reden om een mond-neusmasker op te zetten. Menig Aziatische metropool heeft namelijk een slechte reputatie als het gaat om smog. Op veel plaatsen voldoet de luchtkwaliteit niet aan internationale standaarden.

Wie in Azië nog geen masker droeg, kreeg kort na de eeuwwisseling een nieuwe reden om dat alsnog te doen. In 2002 brak in China het SARS-virus uit en maakte met name slachtoffers in dat land, de bestuurlijke regio Hongkong en Taiwan. In 2012 werd de wereld opgeschrikt door het MERS-virus. In Azië stierven vooral in Zuid-Korea mensen aan het virus, overigens pas zo’n drie jaar na het eerste ontdekte geval.

Mondkapjes waren toen al gemeengoed in het land. Sangmin Kim, een Zuid-Koreaanse wetenschapper die publiceerde over mondkapjes, legde in februari dit jaar in The New York Times uit dat rond het eerste decennium van de 21e eeuw mond-neusbedekking gebruikelijk werd voor Koreanen. „De cultuur van het dragen van een masker is ingeburgerd sinds fijnstof een probleem begon te worden in de jaren 2010.”

Collectivistische cultuur

Veel langer dan een land als Nederland hielden China, maar ook Taiwan en Zuid-Korea, vast aan strikte maatregelen om corona te voorkomen. Maar eerder dit jaar lieten ook zij de teugels vieren. Niettemin denken kenners dat gewoontes die tijdens de pandemie zijn aangeleerd er niet zomaar toe zullen leiden dat de bevolking van deze landen het roer radicaal zal omgooien. Veelzeggend is dat in een land als Japan een mondkapje dusdanig sociaal gewenst gedrag is dat het woord ”Kao-Pantsu” vorig jaar meedong naar het Japanse Woord van het Jaar. Letterlijk betekent het woord ”gezichtsondergoed”. Het verwijst naar het gegeven dat mensen dusdanig ongemak ervaren bij het zonder mondkapje de straat op gaan dat het vergelijkbaar is met zich publiekelijk bloot te vertonen.

Belangrijker is om te beseffen dat genoemde Aziatische landen, deels als gevolg van het sterk gewortelde confucianisme, een sterke collectivistische cultuur hebben. Gechargeerd gezegd is het verschil met de individualistische cultuur in het Westen dat westerlingen doen wat ze zelf willen, terwijl Aziaten de samenleving als geheel op het oog hebben. Daarom draagt een Aziaat graag een mondmasker om te voorkomen dat hij een ander opzadelt met een infectie en benadrukt een westerling zijn recht om géén mondkapje op te hoeven.

In beide type samenlevingen valt het niet mee om als individu een andere keus te maken. In Nederland wordt iemand al snel aangekeken als hij een mondkapje draagt, ook al heeft Nivel net gemeld dat het aantal griepgevallen fors in de lift zit. Heb je daarentegen in het openbaar vervoer in Seoul of Taipei géén bedekking voor mond of neus, dan lap je de etiquette aan je laars. Zo iemand wordt al snel als onverantwoordelijk en respectloos gezien en bedreigend voor andermans welzijn.

Uv-straling

Natuurlijk vinden Aziaten ook dat er nadelen aan het dragen van een mondkapje zitten, zoals dat de communicatie met anderen moeizamer verloopt en de bril snel bestaat. Intussen ontdekten veel Aziaten naast (al dan niet veronderstelde) bescherming tegen infecties, hooikoorts en fijnstof andere pluspunten van een masker.

Voor publieke figuren geldt als extra bijkomstigheid dat een mondkapje bijdraagt aan het weer rustig over straat kunnen, zonder dat ze nagezeten of vastgeklampt worden door mensen die wat van ze willen. Nog een zonnebril en hoofddeksel op en de vermomming is compleet. Meegenomen is dat een mondkapje in de winter voor extra warmte zorgt, terwijl het ’s zomers beschermt tegen schadelijke 
ultraviolette straling.

Het mondkapje als vermomming wordt ook wel gebruikt door mensen die buiten beeld van de autoriteiten willen blijven. Tijdens grootschalige protesten in Hongkong enkele jaren geleden droegen velen een gezichtsmasker om tegenover de politie hun identiteit te verhullen.

Make-up

Vrouwen die zich voorheen niet zonder mascara op straat durfden te vertonen, gaan dankzij een mondkapje weer frank en vrij de straat op. Aan het schoonheidsideaal, wat dat ook precies mag zijn, hoeft niet meer te worden voldaan. ’s Morgens kunnen zij nu iets langer uitslapen, omdat ze geen make-up meer hoeven aan te brengen. Voor die ene oneffenheid in het gezicht blijkt het mondkapje de perfecte uitkomst: geen mens meer die het nog ziet.

Ook wat schuw aangelegde mensen halen dankzij het mond-neusmasker weer vaker opgelucht adem. Een beurt krijgen in een volle klas, waarna al je klasgenoten je aangapen, is nu veel gemakkelijker te voorkomen. Gewoon wat dieper wegduiken in je mondkapje en de docent niet aankijken, dan wijst de leraar vanzelf iemand anders aan. Verplicht lachen naar anderen hoeft ook niet meer.

In Azië pikt de commercie een graantje mee van de ingesleten sociale norm van het gewenste dragen van een mondkapje. Maskers zijn er te kust en te keur verkrijgbaar. De indruk ontstaat dat het voor menigeen belangrijker is hoe een mondkapje eruitziet dan dat het echt beschermt tegen virussen en ander ongerief. Verkopers spannen filmsterren, zangers en andere influencers voor hun karretje om mondkapjes met een bepaalde tekst, embleem of kleur aan de man of vrouw te brengen. Daarmee wordt het mondkapje, net als kleding, onderhevig aan modegrillen.