Een Oekraïense drone cirkelt op grote hoogte boven een Russische T-72. Haarscherp brengt een camera de gevechtstank in beeld. Dan stort de kamikazedrone –volgepakt met explosieven– met vernietigende kracht op z’n doel.

Het scenario herhaalt zich in een eindeloos ritueel. Elke dag laat Oekraïne tanks, munitieopslagplaatsen, oliedepots en commandoposten de lucht invliegen door drones. Rusland slaat overigens met dezelfde verwoestende kracht toe.

Aanvallen met onbemande toestellen in Oekraïne nemen toe in omvang en intensiteit. De verliezen ook. Kyiv raakt per maand tot 10.000 drones kwijt, zo’n 160 per dag, schat het gezaghebbende Royal United Services Institute (RUSI) uit Londen. De aantallen geven een indicatie van het totaalaantal toestellen dat in gebruik is.

Drones variëren sterk in omvang, reikwijdte en laadvermogen. Van kleine quadcopters met een cameraatje, regelrecht uit een speelgoedzaak, tot zware toestellen, volgestouwd met veel explosieven. Voor ongeveer elk doelwit is een type beschikbaar. In het algemeen geldt: hoe groter de drone, hoe meer explosieven mee kunnen, maar ook hoe groter de kans op onderschepping.

De grootschaligste Oekraïense drone-aanval tot nu toe treft Rusland eind augustus. Kyiv deelt met zeker twintig toestellen tegelijk een klap uit op de militaire vliegbasis Pskov, in het westen van Rusland. De drones schakelen onder andere vier zware Russische nucleaire Tupolevbommenwerpers uit.

De Russische luchtmacht legt de romp en vleugels van andere bommenwerpers vol met autobanden tegen inslaande drones, zo blijkt uit satellietbeelden. Het leger spant gaas over geparkeerde jachtvliegtuigen ter bescherming.

Verder ligt Moskou al wekenlang dagelijks onder vuur. Een huzarenstukje, waarbij Oekraïense toestellen ongehinderd honderden kilometers over Russisch grondgebied vliegen. De Oekraïense strijdkrachten zetten daarbij waarschijnlijk een drone voor de lange afstand in, die in eigen land is ontwikkeld. Deze Bober (Bever) –bereik 500 tot 1000 kilometer– zou afkomstig zijn uit de stal van Ukrjet.

„De schade in Moskou is vaak beperkt, maar een aanval verstoort het luchtverkeer vaak urenlang, terwijl de psychische druk op burgers toeneemt”, zegt defensiespecialist Patrick Bolder van het Haagse Centrum voor Strategische Studies (HCSS). De drones worden afgevuurd vanuit Oekraïne, maar waarschijnlijk ook vanuit Rusland door Oekraïense special forces of ontevreden Russen.

Rusland nam zondag Kyiv nog onder vuur met 33 drones, waarvan er 26 werden onderschept. Ook Oekraïense graanfaciliteiten in havensteden lagen de afgelopen weken onder vuur van raketten en drones. In Roemenië –een NAVO-land– kwamen vorige week brokstukken terecht van Russische drones. Vallen er doden bij zo’n aanval, dan dreigt escalatie tussen Rusland en de NAVO.

De drone bewijst zijn diensten ook op het slagveld. Het Oekraïense leger zet onbemande toestellen met succes in tegen vijandelijke artillerie, bijvoorbeeld om kostbare manschappen te sparen. „Oekraïne vernietigt één Russisch luchtverdedigingssysteem per dag en zo’n twintig grotere artilleriekanonnen per dag. En dat al honderd dagen lang”, zegt Bolder. Opgeteld zo’n 2000 kanonnen in drie maanden tijd.

Oekraïne slaagt erin de baan van een afgeschoten Russische artilleriegranaat nog voor het inslaan te herleiden tot de bron, de informatie direct door te spelen aan grondtroepen en met een gerichte aanval de Russische artillerie uit te schakelen. Door de slijtageslag is het grote overwicht aan Russische artilleriekanonnen aan het front inmiddels verdampt.

Drone-industrie

„De wapenkist van Oekraïne is steeds groter en gevarieerder”, constateert dronespecialist Wim Zwijnenburg van vredesorganisatie Pax. Oekraïne heeft vanaf 2014, sinds de Russische annexatie van de Krim, een sterke eigen drone-industrie opgebouwd.

„Omdat het land geen toegang kreeg tot westerse technologie, heeft Kyiv zelf drones ontwikkeld.” Het aantal dronefabrieken nam een hoge vlucht: van twaalf vóór de oorlog tot naar verluidt veertig op dit moment.

Oekraïne verwacht volgend jaar tot wel 200.000 kleine drones te kopen en te produceren, verklaarde brigadier-generaal Yoeri Shchigol recent. „Zulke hobbydrones zijn verkrijgbaar bij de MediaMarkt”, zegt Zwijnenburg. „Oekraïne voorziet zo’n commerciële drone van een granaat en schakelt daarmee met succes doelen uit.”

De gerichte aanvallen op Moskou en ander Russisch grondgebied dwingt Rusland tegenmaatregelen te nemen. „Het leger heeft geavanceerde S-400-luchtverdedigingssystemen weggehaald uit de Kyrillen, de betwiste eilandengroep bij Japan”, legt Bolder uit. „Bovendien moet het Kremlin luchtafweer terugtrekken uit bezette gebieden in Oekraïne.” Bijkomend effect: deze verzwakking biedt de F-16’s straks meer speelruimte.

Bij Moskou krijgt Rusland de luchtafweer steeds beter op orde, geeft Zwijnenburg aan. „Steeds minder Oekraïense drones komen door de verdediging heen.”

Rusland stuurt op grote schaal drones af op steden en graansilo’s in Oekraïne. Bij een aanval op een markt vielen vorige week nog zeventien doden. Kyiv blijft –met steun van het Westen– werken aan tegenmaatregelen. Bijvoorbeeld door de inzet van Duits Gepardafweergeschut, dat erg effectief is tegen de Russische drones.

Koortsachtig

Rusland en Oekraïne werken beide koortsachtig aan de ontwikkeling en productie van drones. Moskou haalt op grote schaal Shaheds uit Iran, maar bouwt deze ook op verschillende locaties in Rusland. De kosten van deze toestellen zijn met pakweg 25.000 euro per stuk relatief laag. „Het aantal Russische drones groeit hard”, zegt Bolder. „Een grote bedreiging voor Oekraïne.”

Kyiv werkt ook in sneltreinvaart aan drones, onder andere voor de lange afstand. Het land steekt zo’n 7 tot 8 miljard euro in de ontwikkeling van deze wapensystemen. Noodgedwongen, want bondgenoten eisen dat Kyiv hun wapens niet inzet op Russisch grondgebied. „Oekraïne wil zich onafhankelijk maken van het Westen”, zegt Zwijnenburg.

Kruisraket

De drone begint qua vliegbereik steeds meer op een kruisraket te lijken, stelt defensiespecialist Bolder. „Het verschil vervaagt.” Drones blijven echter relatief traag en gemakkelijk te onderscheppen, zegt Zwijnenburg. Ook het laadvermogen verschilt. „Een kruisraket neemt 400 tot 500 kilo explosieven mee, een drone 40 tot 60 kilo.”

Oekraïense drones voor de lange afstand kunnen daarmee ook geen alternatief vormen voor de felbegeerde Amerikaanse Atacms-artillerieraketten met een bereik van 300 kilometer, legt Zwijnenburg uit. „De explosieve kracht van de Atacms is vele malen groter.”

Drones en raketten vullen elkaar aan, zegt Bolder. „Het doel is luchtafweer te overweldigen met verschillende systemen die variëren in hoogte en snelheid.”