Nog voor het einde van deze maand zal de Russische president Poetin naar Turkije gaan om daar met de Turkse president Erdogan te spreken over vernieuwing van het graanakkoord. Via dit akkoord konden onder toezicht van Turkije en de Verenigde Naties tussen juli 2022 en juli 2023 bijna 33 miljoen ton graan en andere voedselproducten uit Oekraïne via de Zwarte Zee worden geëxporteerd. Maar Rusland zegde het akkoord vorige maand op en bestookte vervolgens Oekraïense havens en graanopslagplaatsen.

Toch wil Poetin het akkoord vernieuwen, zei Erdogan op de Turkse televisie. „Maar dat is afhankelijk van de vraag of westerse regeringen hun beloftes nakomen”, citeert de nieuwssite Al-Monitor hem. In een telefoongesprek met Erdogan legde ook Poetin afgelopen week de schuld voor het opbreken van het akkoord bij het Westen. Dat zou wel de export van Oekraïens graan toejuichen maar toezeggingen aan Rusland blokkeren.

Recordexport

Die beweringen zijn pertinent onwaar, stellen twee Amerikaanse topdiplomaten in een vraaggesprek met enkele buitenlandse media, waaronder het Nederlands Dagblad. „Wat we zien is dat Rusland het systeem van voedselveiligheid in de wereld aanvalt”, zegt James O’Brien, hoofd van het sanctiekantoor van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken. „Het doel is de hoeveelheid voedsel en kunstmest te verkleinen zodat de prijzen omhoog gaan en Rusland aandacht krijgt voor de eisen die het stelt.”

De westerse beloftes worden wel degelijk nagekomen, stelt O’Brien. „Rusland exporteert recordhoeveelheden graan: het afgelopen jaar heeft Rusland volgens de Russische graanassociatie 61,8 miljoen ton graan geëxporteerd, meer dan het jaar ervoor.” Dat is volgens hem het bewijs dat het systeem voor Russische export via het akkoord wel degelijk werkt.

Binnenhalen

O’Briens opmerkingen zijn, in andere bewoordingen, terug te vinden in de Russische staatspers. President Poetin zelf stelde in juni al dat Rusland dit jaar „een absoluut record in graanexport” zou bereiken en daarmee ruim 41 miljard dollar (ruim 37 miljard euro) zou binnenhalen, schrijft het Russische staatspersbureau TASS.

De speciaal gezant van de VS voor wereldvoedselveiligheid, Cary Fowler, maakt zich dan ook kwaad over de Russische aantijgingen. „Eind juli zaten we in Rome in overleg op de VN-top voor voedselsystemen. Op het moment dat we daar spraken over voedselonzekerheid en wat landen daaraan doen, bombardeerde Rusland graansilo’s en havens in Oekraïne.”

Fowler, internationaal een erkend specialist in voedselveiligheid en tien jaar geleden zelfs benoemd tot lid van de Russische Wetenschappelijke Academie, wijst in de discussie op de precaire situatie op dit moment. „De voedselcrisis van vorig jaar is die van dit jaar. Er zijn nu 800 miljoen mensen op aarde die te maken hebben met voedsel-
onzekerheid. Maar ook al daalt dat aantal ook dit jaar niet, de aandacht ervoor neemt af.”

Met de huidige hitterecords dit jaar en de ingrijpende gevolgen van de klimaatontwrichting voor de rijstoogst in Azië tot en met de visserijgronden voor de kust van Peru „is het geen business as usual voor de landbouw en dat zou voor niemand van ons business as usual mogen zijn”, stelt Fowler.

Naar China

O’Brien zegt dat het Globale Zuiden (niet westerse landen in het zuidelijke halfrond van de wereld) duidelijk inziet dat „wij Russisch voedsel en kunstmest niet tegenhouden, maar dat Rusland ervoor kiest het in grote hoeveelheden naar landen als China te exporteren en niet in dezelfde hoeveelheden naar landen in het Globale Zuiden, zoals Oekraïne dat deed.”

Fowler wil het breder trekken dan de discussie over sancties en het graanakkoord. „We hebben veel gesproken over wat Rusland doet. Maar we moeten het ook hebben over wat het niet doet. Hoewel miljoenen mensen door de invasie in Oekraïne in grotere voedselonzekerheid zijn geduwd, doen de Russen vrijwel niets op het humanitaire front. Hun bijdrage aan het Wereldvoedselprogramma is minimaal, financieel gezien lager dan veel zich ontwikkelende landen. We moeten de wereldvoedselveiligheid verbeteren en daarbij hebben landen in het Globale Zuiden onze steun nodig. Maar ondanks mijn decennialange ervaring op dit gebied heb ik nooit een project gezien dat werd gesteund of geleid door de Russen. Ze zijn er gewoon niet.”

Turks eigenbelang

In de Russische pers wordt inmiddels de aandacht verlegd, van het Westen naar Turkije . „De graandeal biedt garanties aan Turkije”, valt bij TASS te lezen. „Ankara probeert zijn inkomsten, unieke marktpositie en veiligheidsgaranties te handhaven, evenals zijn mogelijkheden om via het graanakkoord internationale instituties en regeringen te beïnvloeden.” De toon in de staatspers over een vernieuwing van het akkoord is zo al vrij cynisch.