„Profeet als Da Costa nodig in onze tijd”

Nederlandse straatnamen en scholen zijn naar hem vernoemd: de dichter en historicus Isaäc da Costa. Da Costa werd geboren op 14 januari 1798 in Amsterdam. Zijn vader was een goed bemiddelde bankier uit een Portugees-Joods geslacht. In de jaren 1811 tot 1815 volgde Da Costa het Athenaeum Illustre in Amsterdam. Vervolgens ging hij studeren aan de Universiteit Leiden. In 1813 maakt Isaäc da Costa kennis met de invloedrijke protestantse dichter Willem Bilderdijk (1756-1831). De twee werden vrienden voor het leven. Da Costa kwam in de kringen rond Bilderdijk in aanraking met het protestants christelijk geloof. Dit veroorzaakte een inwendige strijd, die uiteindelijk leidde tot een keerpunt, in oktober 1820. Op een onvergetelijke dag vielen hem „de schellen van zijn ogen” en mocht hij knielen voor de Koning der Joden als ook zíjn Heere en God. Twee jaar later, in 1822, werd hij als volwassene gedoopt en trad hij toe tot de kerk. Da Costa kwam in deze jaren steeds meer tot het besef dat er in de kerk iets goed mis was. Het christendom waartoe hij was overgegaan, werd bedreigd door het verlichte denken in zijn dagen. De kernpunten van het christelijk geloof werden aangetast. Dat bracht hem tot het schrijven van een aantal strijdschriften, waarvan ”Bezwaren tegen de geest der eeuw”, dat op 7 augustus 1823 verscheen, het bekendste zou worden. Het boekje is verdeeld in tien hoofdstukken. In de inleiding wijst Da Costa vooral aan dat de tijdgeest de samenleving in opstand heeft gebracht tegen de Almachtige. Hij vat die tijdgeest samen als „de valse en ongoddelijke filosofie van de dag”. Hij schrijft in Bezwaren over de godsdienst, de zedelijkheid, verdraagzaamheid en menselijkheid, schone kunsten, wetenschappen, constitutie (grondwet), geboorte, publieke opinie, onderwijs, vrijheid en verlichting. In het boekje verkondigt hij een aantal opvattingen die hij later heeft teruggenomen, zoals de verdediging van de slavernij en de afkeer van de grondwet. De verontwaardiging over dit boekje van 98 bladzijden was groot. Een krant opende een domperrubriek. Da Costa had op al het optimistische van het vooruitgangsgeloof en de macht van de Verlichting een domper gezet. Het ging toch allemaal zo goed? In diezelfde krant werden Da Costa en zijn volgelingen uitgescholden voor 1618-ponders, dompers, dwepers en de nachtschuit. Politiebewaking van zijn huis in Amsterdam was zelfs noodzakelijk. Door dit geschrift had hij het bij de liberale theologen van zijn dagen voorgoed verbruid. De hoogbegaafde Da Costa werd in het vervolg, net als Bilderdijk, systematisch gepasseerd bij benoemingen als hoogleraar. Zijn levenswerk stond hierdoor vooral in het teken van journalistiek. Vanaf 1826 hield hij op zondagavond Bijbellezingen voor een kring van vrienden. Deze Bijbellezingen, die erg bekend zijn geworden, zijn vaak gezien als het begin van het Reveil, de grote geestelijke opwekkingsbeweging in de eerste helft van de negentiende eeuw. Bekend zijn ook zijn briefwisselingen over de heiligmaking met dr. H.F. Kohlbrugge (1803-1875). Opmerkelijk is in ieder geval dat geschriften van zijn tegenstanders volkomen vergeten zijn, maar ”Bezwaren tegen de geest der eeuw” van Da Costa vele herdrukken heeft beleefd. :::kader 1::: :::kader 2::: :::kader 3:::

„Profeet als Da Costa nodig in onze tijd”

Kerk & religie

RD.nl in uw mailbox?