Dat concluderen wetenschappers van de universiteit van Kopenhagen en het Niels Bohr Instituut dinsdag in het wetenschappelijke tijdschrift Nature Communications.

Wat is de golfstroom?

De golfstroom is een onderdeel van een wereldwijde systeem van zeestromen, de zogeheten thermohaliene circulatie. Deze is te vergelijken met een soort bloedsomloop die de warmte van de tropen, evenals het zoutgehalte in de oceanen, over de hele wereld verdeelt.

Hoe werkt dat circulatiesysteem?

Er zijn twee mechanismen die de golfstroom aan de gang houden. Doordat zout water 2 tot 3 procent zwaarder is dan zoet water, zal zout water zinken en zoet water opstijgen. Ook zal koud water, dat zwaarder is dan warmer water, naar de diepte zinken. Eenmaal op de zeebodem zal het zijwaarts wegstromen.

Dit systeem veroorzaakt een stroming van warm, zout water in de bovenste lagen van de Atlantische Oceaan naar het noorden. Daar geeft het warmte af. Doordat het oceaanwater op hogere breedtegraden sterk afkoelt en in contact komt met zoet smeltwater van de Noordpool en Groenland koelt het sterk af en zinkt het naar de zeebodem. Door de diepte van de oceaan stroomt het koude water naar het zuiden.

Hoe belangrijk is de golfstroom voor het klimaat in West-Europa?

De golfstroom vervoert per seconde 150 miljoen kubieke meter water. Dat is meer dan honderd keer zoveel als alle rivieren in de wereld. De stroom heeft een energetisch vermogen van 5 miljard megawatt, evenveel als 3 miljoen grote kerncentrales.

Door dit mechanisme is de temperatuur in de Atlantische Oceaan relatief hoog, heeft West-Europa een mild klimaat en zijn de havens van Noorwegen tot en met Moermansk in Noord-Rusland in de winter ijsvrij. Daarom is het in Amsterdam in de winter prettiger vertoeven dan in New York, dat op dezelfde breedtegraad ligt als Rome.

Op welk probleem zijn de Deense wetenschappers gestuit?

De klimaatonderzoekers voorspellen op grond van berekeningen dat de golfstroom in een warmer klimaat kan afremmen en op den duur zelfs verdwijnen. Het smeltend ijs van de Noord- en Zuidpool en de toenemende hoeveelheden neerslag in Europa brengen veel meer zoet water in de noordelijke Atlantische Oceaan. Het zal daardoor na afkoeling minder diep wegzinken. Het gevolg is dat de golfstroom minder ver doordringt naar het noorden. Rond 2060 zou de stroming volledig stilvallen als de huidige uitstoot van broeikasgassen aanhoudt. Het mechanisme dat kou en warmte verdeelt tussen Europa en de tropen zal dan verdwijnen.

Wat is daarvan het gevolg?

De opwarming door klimaatverandering zou in West-Europa minder groot kunnen uitpakken dan elders op de wereld. Sterker, in Europa kan het een stuk kouder worden, en stormachtiger. De regionale temperaturen in Europa zouden zelfs met 4 tot 10 graden Celsius kunnen dalen. De Noorse havens en die van Moermansk vriezen dan ’s winters weer dicht.

Hoe komen de Denen aan hun conclusie?

Ze berekenden met oceaantemperatuurgegevens van de afgelopen 150 jaar dat de golfstroom met 95 procent zekerheid tussen 2025 en 2095 abrupt zal instorten. „Hoewel een afkoeling van Europa misschien minder ernstig lijkt naarmate de wereld als geheel warmer wordt en er vaker hittegolven optreden, zullen de tropen door het verdwijnen van de golfstroom versneld opwarmen”, zegt Peter Ditlevsen, hoogleraar fysica van ijs, klimaat en aarde van het Niels Bohr Instituut in Kopenhagen.

Is het zeker dat Europa dan afkoelt?

Nee. Het KNMI bespreekt op zijn website ook andere scenario’s. De luchtstroming zou zo kunnen veranderen dat de warmte vanuit een andere hoek West-Europa binnenstroomt.

Zijn alle wetenschappers het met de berekening van de Denen eens?

De uitkomsten van de berekeningen van de Deense wetenschappers zijn strijdig met die van het zesde rapport van het VN-klimaatpanel IPCC. Dat oordeelde in 2021 dat de golfstroom weliswaar geleidelijk zal afnemen in de 21e eeuw, maar als de opwarming wordt gestopt, zal dat effect weer teniet worden gedaan.

De bevindingen van de Denen lijken een onderzoek dat vorig jaar in het wetenschappelijke tijdschrift Science verscheen echter te onderstrepen. Dat stelde dat het ineenstorten van de golfstroom pas zal optreden bij 4 graden opwarming van de aarde. Maar het zou ook al bij een wereldwijde opwarming van 1,4 graden kunnen gebeuren. Het verdwijnen van de golfstroom zou volgens de auteurs van het Scienceartikel over ongeveer 50 jaar plaatshebben.

Wat staat de wereld nu te doen met de conclusie van de Deense wetenschappers?

De wetenschappers constateren dat de aarde in een eeuw tijd met gemiddeld 1,5 graden is opgewarmd, en dat deze opwarming alleen maar doorgaat. Dat is volgens hen te wijten aan de toenemende uitstoot van broeikasgassen, waaronder CO2 en methaan. Onderzoeker Peter Ditlevsen: „Ons onderzoek onderstreept het belang om de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen zo snel mogelijk terug te dringen.”