De ”vergeten bruid” is een Argentijns volksverhaal. Rocco Buttiglione ziet er een treffend beeld in van de Europese Unie vandaag: zoekend en dolend. Het begon zo hoopgevend, door na de Tweede Wereldoorlog vanuit christelijke waarden eenheid te zoeken. Maar deze idealen zijn met de bruid bij het altaar achtergelaten.

Buttiglione (1948) behoort tot de generatie rooms-katholieke christendemocraten die de Europese integratie wilden bevorderen. Schijnbaar eindeloos reisde hij rond in Europa om zijn verhaal te doen, als (gast)hoogleraar in de filosofie en als Italiaans politicus.

Premier Silvio Berlusconi kandideerde hem in 2004 voor de Europese Commissie. Toen hij in het Europees Parlement de vraag kreeg hoe hij dacht over homoseksualiteit, noemde hij dit „een zonde, maar geen misdrijf”. Voor de burgerlijke overheid dus onbelangrijk. Niettemin leidde zijn opmerking tot zo’n ophef, dat hij zich terugtrok als kandidaat.

Vrijdagavond komt deze geschiedenis weer terug. In de Oostenrijkse hoofdstad Wenen ontvangt de Italiaanse professor de Thomas Moreprijs. Die wordt niet alleen toegekend aan hen die zich voor christelijke waarden hebben ingezet, maar die er ook door hebben geleden.

Kan het zijn dat Europa helemaal niet meer zo gek is op die bruid van toen, en dat we vandaag verliefd zijn op andere idealen?

„Tja, wie weet. Maar het is het proberen waard om het enthousiasme weer terug te vinden. In 2005 hebben we geprobeerd de christelijke waarden op te nemen in de Europese grondwet. Daar was geen ruimte voor. En wat kregen we ervoor terug? Het Verdrag van Lissabon. Dat is niet meer dan een handleiding voor de bureaucratie. Bureaucratie is een efficiënt middel om met terugkerende processen om te gaan. Maar voor nieuwe vraagstukken heb je leiderschap nodig. En dat is gebaseerd op waarden.

Waarden geven ook richting naar de toekomst: wat wil je bereiken? Voor mij is duidelijk: zonder gedeelde waarden, ontstaat er nooit een Europees volk. Op dit moment heerst breed in Europa een radicaal individualisme. Ik zie daarin een gevaar.”

Sigaartje

Europeaan als hij is, blijft Buttiglione dol op Italië. Hij houdt van de muziek, het eten en de taal, vertelt hij via Teams vanuit Rome. Tijdens het gesprek vraagt hij: „Stoort het u als ik rook?” Bij het open raam steekt hij een sigaartje aan. Houden van Italië is niet gek voor een eurofiel, zegt hij. „Je kunt alleen van Europa houden als je eerst van je eigen land houdt.”

Bij de uitreiking van de prijs presenteert hij ook een boekje. Niet in het Italiaans, maar in het Duits. Dat is slechts een van de vele talen die hij beheerst. Hij sprak het altijd met zijn vriend Helmut Kohl, de Duitse bondskanselier. „Als hij in Rome was, wandelden we vaak naar de Italiaanse begraafplaats in het Vaticaan. Daar lagen veel Duitsers die na 1933 waren gevlucht voor Hitler.”

Wat voor persoon was Kohl?

„Hij was een man die luisterde. Hij wilde mensen begrijpen. Zodoende had hij intuïtief inzicht in Europese culturen. Goed luisteren is zeldzaam in de politiek. Ik vind dat een christenpoliticus dat moet kunnen. Dat hoort bij je persoonlijke stijl.”

Kohl benadrukte dat Europa „twee longen” had: de West-Europese en de Oost-Europese. „Rusland hoort ook bij Europa. Lange tijd hadden we geen beleid voor Rusland. Het enige dat we deden, was daar gas kopen. We hadden meer kunnen doen om Poetin een reden te geven contact met ons te onderhouden. Daarmee zijn wij medeverantwoordelijk voor de oorlog in Oekraïne.”

Niet dat Buttiglione Oekraïne niet wil steunen. Maar niet door Poetin of de Russische Federatie te vernietigen, zoals sommigen zeggen. „Vergeet niet dat Rusland kernwapens heeft. Laat Rusland liever deel uitmaken van onze toekomst.”

Om dat te bereiken moet de EU investeren in Rusland. „Laten we als mensen van goede wil zoeken naar redelijke oplossingen.”

Over redelijke oplossingen gesproken: is het denkbaar de Krim op te geven aan Rusland?

„Nou, geen enkele onderhandelaar zou die optie zomaar op tafel leggen. Kyiv gaat daar natuurlijk nooit mee akkoord. De gesprekken zouden eerst gericht moeten zijn op het stoppen van de gevechten. Er sterven immers dagelijks mensen. Daarna moet de bevolking weer terug. En pas daarna moet er misschien een referendum komen waarin mensen uitspreken waar ze bij willen horen. Maar zover is het nog lang niet.”

In uw boekje schrijft u over de ”ontwortelde mens”. Wat bedoelt u daarmee?

„Dat is de nieuwe elite. Die hebben veel waarheden, maar geloven er niet één. Ze voelen zich thuis in de hele wereld maar houden van niet één land. Ze kennen geen duurzame relaties en sterven vaak alleen. Veel van onze leiders behoren tot deze elite.

Gewone mensen voelen een kloof met deze elite. En ze laten zich vervolgens verleiden door populisten. Die praten het volk naar de mond en maken overal een show van. Daarom hebben waarden nodig om leiders te sturen.”

Over show gesproken: u was zelf minister onder de onlangs overleden premier Berlusconi. Van hem gold toch bij uitstek dat hij overal een show van maakte?

„Dat is waar. Hij was daar meester in. Toch had Silvio meer, denk ik. Maar vandaag beveel ik hem aan bij Gods barmhartigheid.”