In het voorjaar van 1994 verschenen op de muren van Italiaanse steden foto’s van dreumesen met het opschrift Fozza Itaia. Het was kindertaal voor Forza Italia, waarmee het publiek al onbewust werd voorbereid op de komst van de gloednieuwe partij waarmee mediamagnaat Silvio Berlusconi enkele maanden later de Italiaanse politiek zou opschudden.

De tycoon slaagde daarmee in een tot dan toe nimmer uitgevoerd experiment. Om uit de gevangenis te blijven wilde hij de macht in de staat overnemen. Dat lukte wonderwel en Berlusconi, die maandag op 86-jarige leeftijd overleed, bleef zeker twintig jaar het onbetwiste centrum van de Italiaanse politiek.

Aanvankelijk was Berlusconi geen politicus, maar projectontwikkelaar. Rond Milaan legde hij in de jaren 60 moderne, nieuwe wijken aan waar het nog altijd goed wonen is. In die tijd begonnen ook de eerste verhalen te circuleren over zijn schimmige contacten. Zo heeft Berlusconi nooit de herkomst van zijn beginkapitaal willen verklappen. Volgens maffiaverklikkers zat er een Palermitaanse gangster achter, maar bewezen is dat nooit.

Wel is duidelijk geworden dat Berlusconi veel van zijn bouwvergunningen te danken had aan zijn hechte vriendschap met socialistische burgemeesters in het achterland van Milaan en vooral die met de toenmalige socialistische voorman en latere premier Bettino Craxi.

Zakenimperium

Craxi, de peetvader van Berlusconis kinderen, was zijn vriend ook van dienst bij de volgende stap in zijn carrière.

In de loop van de jaren 70 was Berlusconi een pionier op het gebied van de commerciele televisie. Een lokaal station in een van de door hem gebouwde wijken groeide uit tot een landelijke zender, daarna nog een en vervolgens een derde. Volgens de toenmalige Italiaanse mediawet was dat niet toegestaan, maar Berlusconi deed het toch en zijn overtreding werd later alsnog gewettigd door toedoen van Craxi.

Sindsdien keek de helft van het Italiaanse tv publiek naar de zenders van Berlusconi. In 1975 stichtte hij de holding Fininvest, waarin naast de tv zenders steeds meer activiteiten werden opgenomen. Zoals het reclamebureau Publitalia, een supermarktketen, een dagblad, een uitgeverij en de voetbalclub AC Milan, waarmee hij, onder meer met het Nederlandse trio Gullit, Rijkaard en Van Basten, negen landskampioenschappen won en vijf maal de Champions League. Het maakte hem een van de rijkste mannen van de wereld.

Corruptie

Berlusconi kwam in de problemen in de jaren 90, toen het gerechtelijk onderzoek Schone Handen een systeem van politieke en zakelijke corruptie blootlegde waar ook hij hecht bij betrokken bleek. Bovendien dreigde in 1994 een linkse verkiezingsoverwinning die een reële bedreiging van zijn imperium kon vormen. Zijn reactie was origineel. Hij stichtte Forza Italia (de voetbalkreet bij uitstek), zijn managers stonden kandidaat, de vestigingen van Publitalia werden tevens partijkantoren en zijn media en voetballers kraaiden dag in dag uit dat Berlusconi de enige ware vernieuwer was.

Tegen elke verwachting in won hij de verkiezingen en vormde zijn eerste kabinet. Dat ging al snel ten onder aan ruzies tussen zijn bondgenoten, maar in de daarop volgende twintig jaar zou hij nog drie andere kabinetten leiden, met een totaal van negen jaar, langer dan enige andere Italiaanse premier.

Het voornaamste kenmerk van de kabinetten Berlusconi was dat zij eigenlijk niet zo veel hebben gerealiseerd. Noodzakelijke hervormingen van justitie, bestuur en fiscus bleven achterwege, terwijl excessieve aandacht werd besteed aan zogeheten wetten ad personam, gericht op het stoppen van zijn inmiddels tientallen processen op verdenking van omkoping, belastingfraude en ontucht met minderjarigen.

Toch bleef hij de held van een aanzienlijk deel van het kiezerskorps, dat nog altijd dagelijks werd beïnvloed door zijn media-imperium. Maar in 2011 barstte de bom. De toenmalige Franse president Nicolas Sarkozy en de Duitse bondskanselier Angela Merkel glimlachten veelbetekenend op de vraag of zij Berlusconi vertrouwden. Hijzelf bleef de economische crisis ontkennen met het argument dat „de restaurants vol zaten”. De toenmalige Italiaanse president Giorgio Napolitano pikte het echter niet langer en zorgde ervoor dat Berlusconi aftrad en er een zakenkabinet werd gevormd om puin te ruimen.

Niet uitgespeeld

Sindsdien nam Berlusconis populariteit af en daalde zijn partij van 30 naar minder dan 10 procent. De nieuwe leiders van rechts werden Matteo Salvini (Lega) en Giorgia Meloni van Fratelli d’Italia. Daarmee was hij echter nog lang niet uitgespeeld. Forza Italia is een noodzakelijke bondgenoot binnen de huidige regeringsmeerderheid en Berlusconi en was er de man niet naar om tweede of derde viool te spelen.

In de aanloop naar de Europese verkiezingen probeerde hij een hoofdrol te verwerven voor zichzelf en zijn partij, ondanks zijn hoge leeftijd en steeds zwakkere gezondheid. Uiteindelijk moest hij zwichten voor een combinatie van longontsteking en leukemie.

Aangezien hij nooit een opvolger heeft willen aanwijzen, laat hij een verweesde partij achter, die hoogstwaarschijnlijk versnipperd gaat worden tussen haar coalitiepartners en wellicht ook een paar centrumpartijtjes. Politiek gezien laat Berlusconi geen grote erfenis na.