Driemaal is scheepsrecht, luidt het gezegde. Maar dat geldt niet voor de klimaatactivisten van Extinction Rebellion (XR). Zaterdag blokkeren ze alweer voor de zevende keer de A12 in hartje Den Haag. Wat willen de demonstranten precies?
De boodschap van de actievoerders is kort en krachtig: stop met fossiele subsidies. Want als je de opwarming van de aarde wilt tegengaan, moet je niet de uitstoot van broeikasgassen stimuleren. Dan dweil je met de kraan open.
Wat bedoelen de activisten met fossiele subsidies?
Over de precieze definitie is wat discussie. Want het is niet zo dat de overheid een potje kent waarmee ze vervuilen probeert te stimuleren. Er kan in Den Haag dan ook geen kraan met gratis geld voor vieze bedrijven worden dichtgedraaid.
Nee, het gaat om belastingvoordelen voor bedrijven die CO2 uitstoten, dus om bedragen die vervuilers níét hoeven te betalen. Bijvoorbeeld vanwege een fiscale vrijstelling of een gunstig belastingtarief. Deze bredere definitie voor subsidies is algemeen aanvaard.
Noem eens enkele voorbeelden van zulke subsidies.
De bekendste is het ontbreken van accijns op kerosine, de brandstof voor vliegtuigen. Dat wordt gezien als een soort vliegsubsidie. Ook de scheepvaart kent een vrijstelling van accijns op stookolie. Verder zien sommigen lagere energieprijzen voor grootverbruikers als een subsidie.
Om hoeveel geld gaat het?
Voormalig klimaatminister Wiebes liet dit in 2019 uitzoeken. Hij kwam met een bedrag van 4,5 miljard euro per jaar aan voordelen voor fossiele bedrijven. Dat zijn dus per saldo gemiste inkomsten voor het Rijk.
Econoom Alman Metten rekende een en ander na en vond nog ontbrekende posten. Hij becijferde op economenblog MeJudice een totaalbedrag dat zo’n vier keer zo hoog uitkomt: 17,5 miljard euro per jaar aan fossiele subsidies. Dit getal gebruikt XR ook vaak in uitingen rond de A12-blokkades.
Duizelingwekkend is het bedrag waarmee wereldwijd het verbruik van fossiele brandstoffen wordt bevoordeeld. Volgens het Internationaal Monetair Fonds (IMF) zou het in totaal gaan om bijna 6000 miljard dollar per jaar. Het meest cynische is dat subsidies voor verduurzaming daarbij schril afsteken.
Klopt het bedrag van 17,5 miljard per jaar?
Volgens Metten zelf niet. Dit jaar kwam de econoom met een update van zijn berekening. Volgens hem valt het bedrag nog veel hoger uit: 30 miljard per jaar.
Anderen stellen weer dat Metten veel te hoog zit. Zo zou hij de lagere elektriciteits- en gasprijs bijvoorbeeld niet volledig mogen toeschrijven aan het subsidiebedrag. Als bedrijven meer moeten betalen, zouden ze namelijk minder gaan produceren. Dat gebeurde immers ook tijdens de hoge gasprijzen van vorig jaar. Dat brengt het ‘subsidiebedrag’ naar beneden.
Buiten kijf staat ondertussen dat het om astronomische bedragen gaat. En feit is dat de regering zelf fossiele subsidies ook wil aanpakken. Echter, dat gaat de actievoerders nog niet snel genoeg.
Wordt de oproep om fossiele subsidies te stoppen breder gesteund?
Ja, maandag nog publiceerde NRC een brandbrief van een coalitie met meer dan honderd bedrijven en instellingen. Daaronder zitten niet alleen milieuorganisaties als Greenpeace, maar ook bijvoorbeeld vakbond FNV, de banken ASN en Triodos en de pensioenfondsen ABP en PME. „Miljarden vloeien vanuit de samenleving weg naar vervuilende bedrijven”, staat te lezen in de brief. „Terwijl de samenleving versnelt blijft u, geacht kabinet, met één voet krachtig op de rem trappen.” Volgens de ondertekenaars praat het kabinet al twintig jaar over het afschaffen van belastingvoordelen voor bedrijven, maar wordt het onderwerp telkens van „tafel geveegd”. „Het is oneerlijk en strijdig met het principe ”de vervuiler betaalt”.” De brandbrief is inmiddels ook door bijna 20.000 burgers ondertekend.
Steun is er overigens al langer. Eind 2022 deed een groep economen een oproep aan het kabinet in Economenvakblad ESB om te stoppen met fossiele subsidies. Ruim 380 wetenschappers ondertekenden het appel.
