We zijn blij met de aandacht die het RD besteedt aan dit grote probleem. In alle aandacht missen wij echter nog één belangrijk onderdeel: aandacht voor de dader. Want de daders die wij spreken, zijn niet alleen maar vreselijke monsters en eindeloze viespeuken. De meesten zijn mensen die gevallen zijn in een kwaad dat ze zelf niet voor mogelijk hielden. Ze houden zichzelf zwaar verantwoordelijk voor wat ze hebben aangericht, maar hebben geen idee hoe ze hiermee uit de voeten moeten komen. Herkent u dit?

Aha, dus toch bagatelliséren, doen alsof het voor hen ook nog een beetje zielig is? Nee. Feiten zijn feiten. Wat je hebt gedaan, moet je worden aangerekend. Een dader heeft recht op de aanklacht. Maar voor u die dit leest en zelf bewaard is voor dergelijke vergrijpen: ken de zwarte kant in jezelf. Want „wie zonder zonde is…”

We richten ons in dit artikel met name tot de dader die dit stuk onder ogen krijgt.

De eerste vraag die wij in de praktijk vaak krijgen, is of het gebeurde nou wel of niet onder de term misbruik valt. Wij onderscheiden hierbij vijf fasen die vallen onder strafbaar misbruik. Hierbij zij opgemerkt dat álle fasen grensoverschrijdend en schadelijk zijn.

In de eerste fase gaat het om het betasten van het lichaam bóven de kleding. Bij fase twee is er sprake van betasting ónder de kleding. Bij fase drie gaat het om het (wederzijds) kijken naar en betasten van geslachtsdelen. Fase vier: het lichaam binnendringen met lichaamsdelen of voorwerpen (penetratie). Daarnaast hebben we het misbruik via social media, zogenaamde sexting, fase vijf. Daar is ook vaak verwarring over: „het is maar één keer gebeurd…” Eén keer is echter meer dan genoeg om het leven van de ander voorgoed schade toe te brengen. Vergelijk het met een materieel voorwerp: als je je telefoon één keer laat vallen, kan hij voorgoed gebarsten zijn.

Erkenning voor eigen pijn

Ervaring heeft ons geleerd dat erkenning voor de eigen pijn nodig is om de pijn bij de ander te kunnen gaan zien. In sommige gevallen waren daders eerst slachtoffer. Slachtoffer van seksueel misbruik, fysiek geweld of andere grensoverschrijdende zaken die veiligheid in één keer veranderden in ónveiligheid. De oorzaken liggen veelal in de bedding van het eigen gezin van herkomst. Soms was de dader zelf ook nog maar een kind toen hij of zij het misbruik pleegde. Een kind dat binnen de bandbreedte van het gezin zelf beschadigd was. Het zondagmiddagmisbruik dat plaats kon vinden omdat ouders hun zondagmiddagslaapje hielden. De gelegenheid maakte de dief. Er was gebrek aan openheid over seksuele zaken. Het bloed kroop waar het niet gaan kon en je hebt dat wat je zelf overkwam, uitgeprobeerd met je eigen broertje. Of je bent troost gaan zoeken bij je zusje omdat mama zo onveilig en onbetrouwbaar was dat je eigenlijk altijd in angst voor haar leefde. Die troost sloeg om in een misbruiksituatie met grote schade en een levenslang gevolg.

Vereffening

Voor de daders is het van groot belang dat zaken aan het licht komen. Vereffening, boetedoening en schuld belijden zijn nodig op de weg naar innerlijk herstel. Oók bij de dader! Niet zelden geven daders tijdens een zogenaamd ”daderconfrontatiegesprek” aan dat ze al zo lang met dit geheim rondsjouwen, dat het hun leven ook kapotmaakt. Maar uit angst voor nog meer schade durfden ze er nooit over te beginnen. Ons advies: stap zélf naar de hulpverlening met dit probleem. Ga in therapie en bespreek met een deskundige wat een goede manier is en wat de juiste route is om hiermee naar buiten te komen. Zorgvuldigheid en respect voor het slachtoffer staan voorop. Daarbij heeft een dader óók iets nodig: de erkenning in de –pijnlijke– schuldtoewijzing „Gij zijt die man!”. Hierdoor kan de dader, evenals het slachtoffer, tot de bereidheid komen om de schuld te eigenen en het toegebrachte leed onder ogen te gaan zien.

Tot vergeving komen is een langdurig proces. Waar dit proces niet op zorgvuldige wijze wordt doorlopen, blijven daders levenslang dader. De hele familie lijdt hieronder. Want wanneer het slachtoffer wél naar de verjaardag van pa en ma gaat, kan de dáder niet komen. Hoe terecht ook, uiteindelijk kan dit leiden tot een ontwrichting van het hele gezinssysteem.

Loyaliteit

„Mijn lieve vader was ook mijn dader…!” Een uitspraak die we hoorden in de praktijk. Loyaliteit speelt een belangrijke rol in de schade na misbruik en ook in de keuze om al dan niet tot een confrontatie te komen. De dader was én is niet alleen een monster. Het was die geweldige papa op wie je altijd kon terugvallen. Je beste broer die je altijd uit de ellende haalde op school. Dit maakt de situatie alleen maar complexer. Deze loyaliteit speelt wederkerig ook mee bij de dader die zich de schuld heeft toegeëigend. „Hoe kon ik dit doen, het was m’n zusje…” Het is van belang om loyaliteit te laten meewegen in de gesprekken met zowel slachtoffers als daders.

In dit licht willen wij ook opmerken in welke complexiteit ouders terechtkomen wanneer hun ene kind hun andere kind misbruikt heeft. Hierbij is het erg belangrijk om dit eerlijk onder ogen te zien. Ouders die bij de hulpverlening betrokken worden, voelen zich vaak óók schuldig. In plaats van deze schuld bij hen weg te halen erkennen wij juist deze schuld, in termen van verantwoordelijkheid. „U wás als gezagsdrager op dat moment ook verantwoordelijk!” Hoe tegenstrijdig dit in eerste instantie ook lijkt, ouders vinden het fijn om in het probleem eerlijk hun verantwoordelijkheid te mogen dragen.

Bijbelse lijn

Vanuit het besef van eigen tekortkoming en zondigheid kan er gekeken worden naar de dader. Want wie zijn eigen zwarte kant kent, en weet heeft van de vergeving door die Ander, kan niet anders dan de Bijbelse lijn volgen die Jezus ons voorhoudt in Mattheüs 18. De Bijbelse lijn houdt echter meer in dan een gemakkelijk ”sorry, wil je me vergeven”. Psalm 32 spreekt over een oprecht erkennen van zonden en het niet langer verborgen houden van schuld. Niet tegenover de Allerhoogste, maar ook niet tegenover de naaste. Uiteindelijk leidt dit –hopelijk– tot zo veel mogelijk herstel voor zowel het slachtoffer als de dader, in plaats van het voortwoekeren van het kwaad.

De auteurs zijn werkzaam bij Praktijk Den Uijl.