Generatieve AI-tools die gebaseerd zijn op taalmodellen, zoals ChatGPT, zorgen voor ontwrichtende innovatie in diverse sectoren. Zo ook in het onderwijs. De reacties lopen echter sterk uiteen: techevangelisten zien kansen, sceptici waarschuwen (terecht) voor ethische dilemma’s. Helaas zijn er ook veel technofoben en onwetenden die vooralsnog een struisvogelstrategie hanteren. Dat baart zorgen.

Rond generatieve AI-tools wordt het onderwijs geregeerd door angst. Die manifesteert zich in een obsessie met controle en preventie, wantrouwen, terughoudendheid en een gebrek aan kennis. Twee observaties maken dit pijnlijk duidelijk.

Allereerst legt het fraudenarratief de schuld bij leerlingen en studenten. Zij kunnen immers hun schoolopdrachten, zoals essays en opstellen, gemakkelijk door ChatGPT laten maken. Scholen en opleidingen verbieden dus het gebruik ervan en installeren plagiaatdetectiesoftware. Dat is hypocriet en naïef; er bestaat al jaren een schaduwkant van onderwijs, met slimme bedrijfjes die volledige scripties schrijven of leerlingen klaarstomen voor hun eindexamen. Bovendien blijken plagiaatdetectie en digitale watermerken nogal onbetrouwbaar. Zo markeert de plagiaatdetectie van OpenAI –het bedrijf achter ChatGPT– zelf bijna 10 procent van ‘echte’ teksten als nep. Erger nog, zelfs de Amerikaanse grondwet en Shakespeares Macbeth worden aangemerkt als door AI geschreven teksten.

Verbieden leidt tot een vals gevoel van veiligheid. Een hotspot of VPN (een digitale omweg) is zo gefikst. En sinds het verbod op ChatGPT in Italië zijn tal van alternatieven ontstaan, zoals PizzaGPT. Kortom, het is dweilen met de kraan open. Ondertussen negeert men de kansen van generatieve AI. Laat staan dat men zich afvraagt waarom leerlingen en studenten überhaupt zouden willen frauderen. Zolang we een systeem in stand houden dat hen daartoe aanzet, ligt het probleem bij dat systeem, niet bij leerlingen of studenten zelf.

Tijdbesparend

Ten tweede krijgen docenten amper ruimte om te ontdekken welke mogelijkheden generatieve AI biedt. Ze kampen al jaren met tijdgebrek, onder meer vanwege het hoge aantal lesuren en de forse administratieve lasten. Soms mág er niet eens getest worden vanwege een rigide, vaststaand examenprogramma dat vasthoudt aan schrijfopdrachten. Hierdoor wordt er onvoldoende geëxperimenteerd en blijft het onderwijsveld massaal achter. En dan geldt: onbekend maakt onbemind.

Natuurlijk brengt generatieve AI tal van risico’s met zich mee. Die moeten we echter zo snel mogelijk identificeren en ondervangen. Generatieve AI is niet intelligent, het is een onbetrouwbare rekenmachine voor woorden. Het kan hallucineren, onzin uitkramen en onwaarheden uitspugen. Maar het kan ook docenttaken automatiseren, waardoor er meer tijd overblijft voor persoonlijk contact, dyslecten ondersteunen bij lezen, laaggeletterden helpen met schrijven en fungeren als sparringpartner voor de introverte leerling of student.

ChatGPT kan de prikkel zijn om meer kennis te vergaren, betere schrijfvaardigheden te ontwikkelen en mediawijsheid en digitale geletterdheid de plek te geven die ze verdienen. Dus als verplichte basisvaardigheid, even belangrijk als taal en rekenen. Om dat te bereiken, moet de controlerende taak verschuiven naar de docent. Dat kan alleen als die een tool door en door kent en weet welke beperkingen die met zich meebrengt.

Historische parallel

De introductie van de auto biedt een historische parallel. Ook de auto zorgde voor een ontwrichtende innovatie in de markt: van paard en wagen naar ronkende motoren. Hoewel het gebruik van auto’s jaarlijks duizenden slachtoffers eist en het milieu belast, hebben we de impact ervan (tot op zekere hoogte) genormaliseerd. We accepteren dat de technologie een keerzijde heeft. Zo is er regelgeving ontstaan en wordt er continu gewerkt aan bewustwording rond veilig rijgedrag. Bovendien ontwikkelt de markt zich continu door.

Kortom, iedere technologie heeft een keerzijde, ook generatieve AI. Die kunnen we maar beter zo snel mogelijk doorgronden. Zolang angst regeert en onderwijzend personeel niet wordt gefaciliteerd, beschermen wij onze leerlingen en studenten onvoldoende en leren zij niet wat zij wél nodig hebben. Dat mag niet gebeuren.

Wantrouwen

Een brede, maatschappelijke dialoog over de rol van AI in het onderwijs is daarom essentieel, met aandacht voor onze publieke waarden. Scholen en opleidingen: verbied generatieve AI niet. Sterker nog, stimuleer het gebruik ervan. Laat iedereen –docent, leerling én student– bijhouden en verantwoorden hoe ze AI-tools gebruiken en waar ze tegenaan lopen. Experimenteer. Laat generatieve AI voor je werken en ontdek hoe die de werkdruk kan verlagen en leerprocessen kan verbeteren, maar onderzoek ook zeker alle beperkingen en risico’s. En stel jezelf daarbij continu de vraag: worden we hier nu echt beter van? Vind daarbij het wiel niet opnieuw uit. Er worden webinars en lezingen georganiseerd. En het internet staat bol van whitepapers, infographics en tips.

Zonder training en tijd voor docenten om de voor- en nadelen van ChatGPT te leren kennen, blijft het narratief van fraude in stand. In een werkdag die wordt gedomineerd door toetsprogramma’s, protocollen, vergaderingen, zorgoverleggen, lesvoorbereidingen, nakijkwerk, lesbezoeken, pauzediensten en feestcommissies is wantrouwen uitspreken naar ChatGPT én zij die het gebruiken de gemaksoplossing. Zo blijft angst regeren, met alle gevolgen van dien.

Barend Last is onderwijsadviseur, Erdinç Saçan is docent bij Fontys. Dit artikel verscheen eerder op scienceguide.nl.