‘Duutsers’ waren vriendelijke lui, vonden ze in Rouveen

Op een knop hoef je bij documentairemaker Geertjan Lassche (46) niet te drukken. Hij praat vanzelf, terwijl de koffiebonen luidruchtig worden vermalen in het apparaat op het aanrecht in zijn sfeervolle woonboerderij in Rouveen. Het kerkdorp van de gemeente Staphorst ligt zo’n vijftien kilometer boven Zwolle. Her en der hangen oranje vlaggen. Als je het dorp binnenrijdt via de Oude Rijksweg, passeer je een ereboog die het bevrijdingsjaar 1945 markeert. ![19294481.JPG](https://erdee-prod-bucket-s3-001.ams3.digitaloceanspaces.com/19294481_55b37745d2.JPG =400)---Geertjan Lassche: „Met de kennis van nu kunnen we heel goed verklaren wat goed en fout is, maar als je in de tijdgeest van toen kruipt, ontdek je dat men daar op het platteland veel minder mee bezig was.” beeld Hans-Lukas Zuurman--- De filmmaker, die in 2020 uitgeroepen werd tot Journalist van het Jaar, kruipt graag in de huid van zijn personages en is veeleisend in zijn werk. „Je moet jezelf kwellen om je ideale doel te halen. Ik leg de lat hoog, en daar blijft-ie liggen. Dat is ook mijn handicap”, stelt hij nuchter vast aan de keukentafel. Lassche heeft inmiddels een omvangrijk oeuvre – een recente toevoeging is zijn tweeluik over de mens achter voetbaltrainer Louis van Gaal. Deze week brengt de EO zijn productie Duutsers op de buis. Daarin spreekt de filmmaker met negen hoogbejaarde inwoners van Rouveen over hoe zij als tieners de Tweede Wereldoorlog hebben beleefd. Rensje Hoeve verklaart in [de documentaire](https://www.2doc.nl/documentaires/2023/05/duutsers.html) geen hekel aan de Duitsers te hebben gehad. „Nou ja, het is je vijand. Dan heb je dat. Maar we hadden er geen last van.” Volgens Gerrit Stegeman –die na de opnames is overleden– gingen zijn ouders en schoolkinderen „gewoon met de Duitsers op de foto”. Hoeve vult aan: „En dan zwaaiden we naar ze.” „Ze vertellen dat NSB’ers vaak nog veel gemener dan de Duitsers waren”, voegt Lassche eraan toe, om gelijk waarschuwend op te merken: „Hun gelaten houding naar de Duitsers betekent echter niet dat ze de achterliggende nazi-ideologie steunden. Met Hitler waren ze het echt niet eens. Dat die Duitsers voor hen vriendelijke lui waren, zegt vooral veel over de volksaard van Rouveen: ze beoordelen de mens op hoe die zich manifesteert in hun directe omgeving.” Het dorp was ten tijde van de Tweede Wereldoorlog zelfvoorzienend dankzij het boerenleven. Men leefde daardoor vrij geïsoleerd. „Men werkte hard, was handig, niet rijk, maar genoot een goed leven. En was orthodox-christelijk. Mensen gingen harmonieus met elkaar om.” Logisch, voegt Lassche eraan toe. „Je woont hier heel dicht op elkaar en je hebt het met elkaar te doen. Dat karakter is gevormd naar de omstandigheden, of andersom.” De filmmaker realiseerde zich na de eerste interviews dat hij op iets bijzonders was gestuit. „Het beeld van de oorlog op het platteland bleek nogal te verschillen van het dominante beeld in fictiefilms en boeken over marcherende Duitsers en verzetsgroepen die vervolgens in opstand kwamen. Dat speelde hier helemaal niet zo.” Rouveners hielpen mee palen langs de eenbaansautoweg te plaatsen om te zorgen dat er geen vliegtuigen konden landen, vertelt Hendrik Witte in de film. „Daar gingen wij altijd kijken, daar was veel te beleven.” Er werd nooit gesproken over dat Joden het steeds zwaarder te verduren kregen, ook niet in de kerk, vertelt hij. „Maar wisten ze dat wel?” vraagt zijn vrouw Trijntje. „Je wist in de oorlog ook niet precies wat er allemaal met hen gebeurde.” Toch kregen de dorpsbewoners wel mee dat Joden om de hoek in een voormalig werkkamp van de Heidemaatschappij te werk werden gesteld. „Op een gegeven moment moesten ze gele sterren dragen en werden ze afgevoerd. Maar het leven in Rouveen ging vooral door.” Pas later wordt ook in Rouveen duidelijk hoe afschuwelijk het is afgelopen met Joden, legt Lassche uit. „Met de kennis van nu kunnen we heel goed verklaren wat goed en fout is, maar als je in de tijdgeest van toen kruipt, ontdek je dat men daar op het platteland veel minder mee bezig was. Iedereen had genoeg aan zichzelf. Pas in de latere jaren groeide er meer ongemak over de Duitsers, toen boeren bijvoorbeeld eten moesten gaan afstaan aan de bezetter en jonge mannen werden opgeroepen te werken voor de Duitsers.” Verzet is er wel in het dorp: zo laat de plaatselijke dominee Van Hoek Joden onderduiken onder de grond in zijn tuin. Ook bij Stegeman waren ze in huis. „Elke avond om half tien, tien uur kwamen ze even een kopje koffie drinken. En dan doken ze onder de vloer.” :::inline_article 1::: Het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies bevestigde aan Lassche dat het plattelandsperspectief nauwelijks opduikt in de gangbare oorlogsverhalen. Het was voor Lassche precies het duwtje in de rug dat hij nodig had om zijn documentaire – die hij maakte voor de lokale Oranjevereniging en aanvankelijk alleen voor vertoning in het dorp bedoeld was – voor vertoning op televisie aan te bieden. „Bij de NPO roep ik al jaren dat ze de regio de ruimte moeten geven met hun eigen verhalen te komen. Er wordt nog zo vaak met een Hilversums-Amsterdamse bril naar het platteland gekeken. Dan reist een tv-ster af naar de regio en krijg je een programma vol paradijsvogels en allerlei extremen in beeld. Maar daar heb je de authenticiteit van de regio nog niet mee gevangen. Als je een verhaal zo puur mogelijk neerzet, heb je de grootste zeggingskracht. Als je weet waar de authenticiteit ligt, hoef je in Rouveen weinig te doen om dat voor elkaar te krijgen. En dat zie je vaker op het platteland. In zulke films ligt mijn hart.” In ”Duutsers” vangt Lassche de authenticiteit van Rouveen door met de negen dorpsbewoners aan de keukentafel of in de stoel bij de kachel het gesprek aan te gaan en te vragen naar de feiten uit de oorlogstijd. Die gesprekken gaan in het Nedersaksisch, het dialect van de streek, wat het ‘eigene’ van de inwoners benadrukt, zegt de filmmaker. „Neem het woordje ‘poehhh’, wat betekent: het zal je maar overkomen. Of ‘toe maar’: we zullen er wel nooit helemaal uitkomen.” Dat er bijvoorbeeld een halflege pindakaaspot in beeld staat, omdat het gesprek tijdens de lunch plaatsvond, of dat een geïnterviewde lekker aan het breien is, deert niet. Zo gaat dat. De interviews worden afgewisseld met historische beelden, waaronder die van erehagen, zoals die nu ter herdenking aan de bevrijding weer staan opgesteld in Rouveen. „Met deze aanpak krijgt de kijker net even een ander perspectief. Je hoort verhalen die soms zeer doen, bijvoorbeeld over verraad of moord. En soms zijn ze ook heel menselijk: de Duitsers waren vaak ook gewone dienstplichtige boerenjongens en soms waren ze bereid een oogje dicht te knijpen bij een huiszoeking. Intussen moest het werk op de boerderijen wel doorgaan. Voor een reëel perspectief van de oorlog moet je ook dit soort verhalen horen. Het is minder eenduidig dan we denken. Wat telt, is waarachtigheid. Daar moet je de bestaande beeldvorming op toetsen.” :::inline_article 2::: De vertoning van de documentaire in het dorp leverde verrassende vervolgverhalen op. „Ik hoorde over een zoon met een handicap die aan het ploegen was. Hij liep mank. Hij werd opgemerkt door een Duitse soldaat, die vervolgens zei: Laat mij het maar even doen. En hij hielp hem een stuk verder. Die actie was voor de vader van deze zoon reden om tegen zijn kinderen te zeggen: „Keur nooit iemand af vanwege zijn afkomst.” Natuurlijk, er waren in die tijd heel foute Duitsers bij, in met name Zwolle en Meppel, maar volgens de verhalen waren hier Oostenrijkse boeren, die verplicht in dienst moesten.” Drie van de negen geïnterviewden zijn inmiddels overleden. „Dat geeft de urgentie aan waarom dit verteld moet worden. Er zijn nog maar weinig mensen die weten wat er werkelijk is gebeurd. Rouveen staat symbool voor hoe veel plattelandsdorpen de Tweede Wereldoorlog hebben beleefd. Natuurlijk zijn er dorpen geweest waar bovengemiddeld veel verzet was, met onderduikhulp. In een museum in Berlijn zag ik dat Nederland heel hoog scoort als het gaat over landen vanwaaruit de meeste Joden zijn weggevoerd. Ik schrok daar echt van. Ik heb heel veel onderzoek gedaan naar de Holocaust, maar er is niets om ons als collectief op de borst te slaan over hoe goed wij Joden hebben geholpen. Er is wat dat betreft geen hoera-verhaal. De verhalen in Duutsers zijn daarom denk ik vooral een spiegel voor ons als samenleving.”

‘Duutsers’ waren vriendelijke lui, vonden ze in Rouveen

Binnenland | tweede wereldoorlog

RD.nl in uw mailbox?