In maart zorgde China voor toenadering tussen
Saudi-Arabië en Iran, een historisch akkoord waardoor de twee aartsrivalen hun diplomatieke banden weer aanhaalden. Er was hoop dat deze toenadering ook een einde zou maken aan een van de langst lopende en vrijwel vergeten oorlog in Jemen.

Er zijn inderdaad vredesbesprekingen begonnen om een einde te maken aan het al acht jaar durende conflict tussen een door Saudi-Arabië geleide coalitie van negen landen en de door Iran gesteunde Houthi-rebellen in Jemen. Deze oorlog heeft geleid tot wat vaak de ergste humanitaire crisis in de wereld wordt genoemd.

Er zijn deze maand honderden gevangenen uitgewisseld tussen de strijdende partijen. Er zijn veelbelovende besprekingen gaande over een permanent staakt-het-vuren en de opheffing van de Saudische blokkade van Jemen. Toch blijft de weg naar vrede zeer wankel. Nog onzekerder is of Jemen zich ooit kan herstellen als de vijandelijkheden zijn beëindigd.

Controleposten

Tijdens een reis naar Jemen in juli 2022 werd een van ons (Leena Adel) bij meer dan veertig controleposten tussen de zuidelijke stad Aden en de hoofdstad Sanaa aangehouden door milities. De chauffeur, die voor de oorlog arts was, gaf voor elke stop informatie over de achtergrond en de banden van de controleurs. Van de toelichtingen tijdens de twaalf uur durende rit waren er geen twee hetzelfde.

Duidelijk werd dat de humanitaire crisis elk deel van het land had getroffen en de Jemenieten elk toekomstperspectief had ontnomen. Deze oorlog, vol buitenlandse belangen en gevoed door regionale en lokale concurrentie, heeft van Jemen een gebroken natie gemaakt.

Overal in het land strijden verschillende gewapende groepen om invloed. In 2014 dreven Houthi-
rebellen de internationaal erkende regering van Jemen in ballingschap. Ze namen de controle over Sanaa over. Maanden later lanceerde de Saudische coalitie een militaire interventie om te pogen de regering van Jemen weer aan de macht te krijgen. Deze coalitie wordt gesteund door de Amerika, het Verenigd Koninkrijk, Canada en Frankrijk. De Houthi’s proberen sindsdien hun verworvenheden in het noorden van Jemen vast te houden. Af en toe voeren ze aanvallen uit in Saudi-Arabië zelf.

In het zuiden van Jemen steunen de Verenigde Arabische Emiraten de twee afscheidingsbewegingen, de Zuidelijke Overgangsraad en de Reuzenbrigades. Ook militariseren zij twee Jemenitische eilanden voor de zuidkust.

Saudi-Arabië en Oman hebben ondertussen belangen in de
Mahra-regio in het oosten van Jemen en bemoeien zich met de stammenpolitiek. De grootste islamistische politieke partij van Jemen, bekend als Al-Islah, controleert de provincie Marib ten noordoosten van de hoofdstad. Ook delen van twee andere regio’s, Taiz en Hadramaut, staan onder haar invloed.

Verschillende munten

De verdeeldheid in het land komt ook op andere manieren tot uiting. De munt die in het zuiden wordt gebruikt, verschilt van de munt die in Sanaa geldt. In Aden is de afscheidingsvlag overal zichtbaar. Maar in een van de hoofdstraten van Sanaa hangt een beeld van de Iraanse generaal Qassem Soleimani. Drie jaar geleden werd hij door Amerika vermoord.

Na de verwoestende humanitaire crisis is de opdeling van Jemen waarschijnlijk het schadelijkste gevolg van de oorlog. Ze is ook het grootste obstakel voor beëindiging van de crisis.

Veranderend beleid

Voor de Saudi’s lijkt het vredesproces deel uit te maken van een bredere trend om het buitenlandbeleid te matigen. Het koninkrijk probeert afstand te nemen van zijn blunders, misrekeningen en destructieve avonturen in het buitenland in de voorbije tien jaar.

Sinds de oprichting van het koninkrijk in 1932 worden de Saudische diplomatie en het veiligheidsbeleid gekenmerkt door voorzichtigheid. Voorop staat de wens om het bestaande regionale machtsevenwicht te handhaven. De regering heeft daarbij nooit gestreefd naar openlijke overheersing in de regio. Riyad richtte zijn inspanningen op het dwarsbomen van landen die dat wel deden, zoals Egypte onder Gamal Abdel Nasser, Irak onder Saddam Hoessein en het postrevolutionaire Iran. Belangrijk is dat de Saudi’s ook directe confrontaties probeerden te vermijden. In de omgang met rivalen maakten ze gebruik van hun olierijkdom en hun diplomatieke invloed en allianties.

De eerste zes monarchen van het Saudische koninkrijk hadden deze aanpak. Maar de zaken namen een dramatische wending met de komst van koning Salman en de benoeming van zijn erfgenaam, kroonprins Mohammed bin Salman, op sleutelposities in de Saudische regering in 2015. Mohammed bin Salman staat bekend om zijn zelfvertrouwen en minachting voor traditie. Al snel begon hij met het uitstippelen van een nieuw, agressief buitenlandbeleid voor het koninkrijk. Daarbij liet hij de lessen uit het verleden links liggen.

Dit beleid omvatte onder meer het opleggen van een blokkade aan Qatar. Dit land werd net niet binnengevallen. Verder werd de premier van Libanon ontvoerd en werd journalist Jamal Khashoggi vermoord. En de regionale rivaal Iran werd op provocerende wijze aangepakt.

Veel oorlogsleed

Onder dit nieuwe, gespierde buitenlandbeleid was de invasie van Jemen in 2015 het allereerste grote militaire optreden van Saudi-Arabië in het buitenland. Het was bedoeld als een korte operatie om de militaire en technologische kracht van het koninkrijk te demonstreren. In plaats daarvan belandde de invasie al snel in een moeras zonder uitweg. Ze kostte het land uiteindelijk enorm veel levens, middelen en reputatie. Tegelijk heeft ze de Jemenitische bevolking zeer veel ellende en leed bezorgd.

Acht jaar later keert Riyad terug naar een minder confronterende houding in de regio. Na de ontspanning in de verhouding met Iran zou het beëindigen van de oorlog in Jemen een nieuwe belangrijke stap zijn op weg naar ”normalisering” van het Saoedische buitenlandbeleid.

Vredesbesprekingen

Na acht oorlogsjaren van bommen, raketten, vernietiging en honderdduizenden burgerdoden heeft het Jemenitische volk het meest verloren. Houthi- en Saudi-functionarissen beweren dat er wordt gewerkt aan een politieke oplossing. Of die ook voldoende humanitair zal zijn, blijft een grote vraag. Voor de bevolking van Jemen zal de weg naar vrede zwaar zijn. Ze zal moeten navigeren in een gebroken natie.

Als het doel een duurzame vrede is, moeten de Saudi’s de verzoeken van de Jemenitische onderhandelaars inwilligen. Te beginnen met een permanent staakt-het-vuren en het opheffen van de blokkade.

De huidige vredesbesprekingen worden gevoerd tussen enkel de Houthi’s en de Saudi’s. Het is echter absoluut noodzakelijk dat de leiders van alle facties in Jemen eraan deelnemen. Wil er een realistisch plan ontstaan voor de dringende humanitaire kwesties, dan moeten alle partijen meepraten.

Ten slotte moeten de vredesbesprekingen onder Jemenitische leiding blijven. Dan kunnen ze het pad effenen voor een politieke overgang waardoor de Jemenieten de toekomst van hun land zelf kunnen bepalen.

De auteurs zijn expert op het gebied van de internationale politiek aan de West-Australische Curtin University. Bron: IPS/The Conversation.