Waarom wordt Akster vervolgd?

De voormalige financieel directeur van Stichting Timotheos werd in 2020 aangeklaagd voor zowel seksueel grensoverschrijdend gedrag bij negen mannen als voor ontucht met een jonge vrouw. Aan een inhoudelijke behandeling van de twee verschillende aanklachten is de rechter nog niet toegekomen. In oktober 2020, toen Akster zich in de rechtbank moest verantwoorden voor het vermeende misbruik van de negen mannen, stelde zijn advocaat dat de zaak thuishoort bij het Constitutioneel Hof. Dat zou volgens hem moeten vaststellen of er in Malawi nog iemand vervolgd kan worden voor homoseksualiteit. In mei 2021 verwees de hoogste rechter de zaak inderdaad door naar het grondwettelijk hof.

Wat betekende dat voor het verloop van de rechtszaak?

Met de verwijzing nam de rechtszaak een wending. Niet langer draaide zij om de vraag of er nu wel of niet misbruik heeft plaatsgehad, maar om de vraag of homoseksualiteit nog wel strafbaar moet zijn in Malawi. Het Constitutioneel Hof toetst namelijk alleen of een wet niet in strijd is met fundamentele rechten en vrijheden zoals in de Grondwet vastgelegd.

De openbaar aanklager, Lali Ali Bonomali, betwistte daarom de doorverwijzing naar het grondwettelijk hof. Volgens hem hadden de arrestatie en de aanklacht niets te maken met volwassenen die met wederzijdse toestemming een homoseksuele relatie zijn aangegaan. Bonomali: „De eiser (Akster, EHvS) drong zichzelf op aan onschuldige slachtoffers en maakte misbruik van hen vanwege zijn macht en status. Hij verschijnt voor het hof met vuile handen en dat zou hij niet mogen doen.”

Wat zegt de wet in Malawi over homoseksualiteit?

Formeel zijn homoseksuele handelingen strafbaar in het land. Artikel 153 van het Wetboek van Strafrecht verbiedt „seksuele gemeenschap van een persoon tegen de orde van de natuur” op straffe van maximaal veertien jaar gevangenisstraf. Een poging daartoe ondernemen (artikel 154) is eveneens strafbaar, net als het plegen van „grove onfatsoenlijke handelingen” tussen mannen (artikel 156).

De laatste veroordeling in Malawi dateert echter uit het 2010. Die was internationaal zo omstreden, dat het desbetreffende homokoppel Steven Monjeza en Tiwonge Chimbalanga al snel gratie kreeg van de Malawische president. Bovendien kondigde de minister van Justitie in 2012 een zogenoemd moratorium aan, wat betekent dat er niemand op grond van de ”sodomiewetten” gearresteerd of vervolgd kan worden totdat het parlement anders beslist. Het besluit kwam hem op kritiek te staan omdat hij alleen handelde en daarmee zowel het parlement als de rechterlijke macht omzeilde. Het Hooggerechtshof onderstreepte deze kritiek door in het voorjaar van 2016 technisch (maar niet meer dan dat) een einde te maken aan het moratorium. De rechter beval de politie van Malawi en het openbaar ministerie door te gaan met het arresteren en vervolgen van homo’s en lesbiennes, tenminste totdat het Constitutioneel Hof zich over de kwestie zou uitspreken.

Eind 2021 werd een transvrouw, Jana Gonani, veroordeeld op grond van artikel 153. Net als Akster meent Gonani dat het verbieden van homoseksualiteit strijdig is met het grondwettelijke recht op privacy, waardigheid en persoonlijke vrijheid.

Waarom worden verwijzingen van Akster en Gonani in één en dezelfde zitting behandeld?

Het Hooggerechtshof kwam in december 2022 tot de conclusie dat de twee zaken dezelfde vragen oproepen omdat Akster en Gonani dezelfde wetsartikelen aan de grondwet willen toetsen. Er was daarom geen goede reden, aldus de rechters, om deze twee zaken afzonderlijk te behandelen.

Hoe kijken Malawianen tegen homoseksualiteit aan?

Tachtig procent van de overwegend christelijke bevolking vindt seksuele omgang tussen homo’s verkeerd, en negentig procent noemt die ”onnatuurlijk”, aldus een representatief onderzoek uit 2019, uitgevoerd door Alan Msosa, deskundige op het gebied van bestuur en mensenrechten. Verder ziet ongeveer twee derde van de ondervraagden het nog niet gebeuren dat LHBTI’ers wettelijke bescherming krijgen. Aan de andere kant bepleiten homorechtenactivisten, liberale gelovigen, de westerse diplomatieke gemeenschap, de LHBTI-gemeenschap en donororganisaties legalisering van homoseksualiteit. De ruimte om dit standpunt uit te dragen, is volgens Msosa toegenomen in de nasleep van de rechtszaak tegen het homokoppel in 2010.

Maken Akster en Gonani kans op vrijspraak?

Omdat de sodomiewetten al jaren opgeschort zijn, kan Akster inderdaad worden vrijgesproken, stelt dr. Jones H. Mawerenga, theoloog en auteur van het boek The homosexuality debate in Malawi (2018). „Tenzij Akster schuldig is aan een verkrachting of minderjarigen jonger dan 16 jaar heeft misbruikt.” Mawerenga vermoedt dat het in de zitting daarom zeker ook zal gaan over deze twee vragen: „Was er toestemming voor de geslachtsgemeenschap? En: Zijn de slachtoffers minderjarig?”

Malawi is een zogeheten donor darling, door armoede sterk afhankelijk van westerse financiële hulp. Zijn donororganisaties in staat om de rechterlijke uitspraak te beïnvloeden?

Westerse landen en hulporganisaties gebruiken donorhulp als instrument om de discussie over homoseksualiteit in Malawi te „manipuleren”, zegt Mawerenga. In zijn boek geeft hij tal van voorbeelden waaruit blijkt dat regeringen en donoren ontwikkelingshulp inhouden als gevolg van wetgeving in Malawi, of druk uitoefenen om LHBTI-rechten af te dwingen. “Ondanks de wensen van de meerderheid van de burgers.” Of deze pressie invloed zal hebben op de uitspraak in de zaak tegen Akster, zal moeten blijken.