De verbale kwaliteiten van Mark Rutte (56) zijn boven alle twijfel verheven. In de achterliggende jaren won hij niet voor niets diverse debatprijzen. Hij kreeg in de media kwalificaties als „superdebater” en „de onbetwiste meester van het woordenspel”. Hij won ook vier verkiezingen achter elkaar.

Rutte is een vechter. Hij leerde van de voormalige Britse premier Margaret Thatcher: never contemplate defeat. Oftewel: houd nooit rekening met een nederlaag. In 2007 moest Rutte een van de moeilijkste speeches van zijn politieke leven houden voor een partijcongres. Hij had zijn grote rivaal, Rita Verdonk, van wie hij in 2006 nipt de lijsttrekkersverkiezing binnen de VVD won, net uit de fractie gezet. Daarover bestond binnen de partij veel onvrede. De verwachting was dat de partij Rutte vanwege deze actie de laan zou uitsturen. Maar de VVD-voorman hield op het congres, dat in het Brabantse Veldhoven plaatsvond, een speech die klonk als een klok. Hij wist dat zijn politieke leven aan een zijden draad hing, maar daarvan was tijdens zijn speech niets te merken. Hij hield geen rekening met een nederlaag. Rutte ging ervoor. En hij bokste het voor elkaar. Hij kreeg applaus en twee derde van de aanwezige partijleden steunde hem.

Communicatiestrateeg Michiel Krom, ooit voorlichter bij de VVD-fractie, vertelt in het boek ”De prijs van de macht” van Wilma Borgman dat Rutte zijn speeches doorgaans tot in detail voorbereidt. Sommige van zijn teksten zijn zelfs getest en op mensen uitgeprobeerd. Volgens Krom onthoudt Rutte zijn teksten letterlijk: „Ik denk dat Rutte een speech van twee jaar geleden gewoon weer kan houden, als je tegen hem zegt waar het ongeveer over ging.”

Rutte is een snelle denker. Petra de Koning, die het boek ”Mark Rutte” het licht deed zien, schrijft: „Hij denkt vaak sneller dan anderen en hij is zijn politieke opponenten vaak veel stappen vooruit.”

Gewiekst

Rutte is gewiekst en heeft een lenige geest. Zo zei hij in 2010 dat een akkoord van VVD, CDA en PVV er een was „waarbij rechts Nederland zijn vingers zou aflikken”. Toen hij daar bij de presentatie van het regeerakkoord kritische vragen kreeg, antwoordde hij heel handig dat bij dit akkoord niet alleen rechts Nederland, „maar ook links Nederland zijn vingers kon aflikken”.

SGP-voorman Kees van der Staaij noemde Rutte eens „communicatief-sociaal hoogbegaafd”. De liberaal kan met heel veel mensen goed opschieten. Hij is voorkomend en heeft oprecht interesse in mensen. Daarom kon de VVD-voorman eerst met de PVV in zee, daarna met de PvdA en nu met D66. Ook met de christelijke partijen kan hij goed door een deur. Petra de Koning schrijft in haar boek dat Rutte „meeveert”. Hij kijkt goed naar wat mensen irriteert en naar wat ze tevreden maakt. En dan drukt hij „op het juiste knopje”.

Geloofwaardigheid

Nadat hij op 14 oktober 2010 was aangetreden als premier, scheerde Rutte in debatten verschillende keren langs de rand van de waarheid. En daar bedenkt de superdebater bijzondere formuleringen voor.

In april 2018 bleek dat er tijdens de kabinetsformatie van 2017 schriftelijke informatie over de dividendbelasting was gebruikt. Maar Rutte zei in een eerder stadium dat er naar zijn beste weten geen memo had gelegen. De memo’s waren er echter wel degelijk. Rutte had het dus mis. En hoe verwoordt hij dat? De liberaal zegt dan: „Daarmee heb je natuurlijk wel iets van een verbreding aangebracht in de feitelijkheid.” Kortom, Rutte erkent dat hij fout zat, maar weet dat zo te formuleren dat het niet zo klinkt.

Bekend is ook de formulering van Rutte dat hij ergens „geen actieve herinnering” meer aan heeft. De uitdrukking komt zo regelmatig terug in politiek Den Haag en ook daarbuiten. Rutte zelf gebruikt hem de laatste twee jaar nooit meer.

Ondertussen overleeft Rutte de nodige schandalen, brak hij beloftes uit verkiezingscampagnes, zag heel wat bewindslieden verdwijnen na grotere en kleinere missers, botste hij met de Kamer over de al genoemde geplande afschaffing van de dividendbelasting, de toeslagenaffaire en de Groningse aardbevingsschade. Toch glipt hij overal handig tussendoor.

Hoe dat komt? Petra de Koning laat in haar boek Ernst van Splunter aan het woord. Rutte en Van Splunter waren in hun studententijd lid van de JOVD, de jongerenclub van de VVD. Van Splunter memoreert dat ze bij de JOVD al heel grof over Rutte zeiden: „We zijn gewoon platgeluld.” De JOVD-vriend van Rutte, die ook nog een blauwe maandag in de Tweede Kamer zat, vraagt zich in het boek af wanneer kiezers dat ook van Rutte vinden en vervolgens niet meer naar hem willen luisteren.

Op 1 april 2021 gaat het goed mis. De Tweede Kamer debatteert over de vraag wie bij de verkenners Ollongren en Jorritsma de positie van het toenmalige CDA-Kamerlid Omtzigt ter discussie stelde. Rutte ontkende tegenover de pers dat hij het was. Maar toen de gespreksverslagen in de openbaarheid kwamen, bleek het toch de VVD-voorman zelf te zijn die aan de stoelpoten van Kamerlid Omtzigt wilde zagen.

Tijdens debat dat daarna volgde, stormde het als nooit tevoren. Het debat staat te boek als ”de nacht van Rutte”. De VVD-voorman heeft wat uit te leggen. „Ik heb naar eer en geweten de pers te woord gestaan over wat ik dacht wel en niet te hebben gezegd in dat gesprek bij de verkenners. Ik heb mij dat achteraf verkeerd herinnerd. Ik betreur dat ten zeerste.”

Toen Rutte deze woorden had gesproken, ging er een golf van verontwaardiging door de Kamer. Geen van de fractievoorzitters geloofde de VVD-voorman meer. Hij kreeg een motie van afkeuring aan zijn broek. Alleen de VVD-fractie steunde haar leider.

Hoever het vertrouwen was weggezakt, bleek uit een interview met CU-voorman Gert-Jan Segers. Die zei enkele dagen na het debat in het Nederlands Dagblad dat hij niet nog eens in een kabinet wilde met Rutte. Segers draaide bij, maar de formatie werd de langste uit de Nederlandse geschiedenis, bijna 300 dagen.

Dat het vertrouwen in de geloofwaardigheid van Rutte diep is gedaald, bleek ook vorige week tijdens een debat over de uitslag van de Provinciale Statenverkiezingen van half maart. Toen steunden alle oppositiepartijen, uitgezonderd de SGP en fractie-Den Haan, een motie van wantrouwen tegen het kabinet.

Komt de houdbaarheidsdatum van Rutte in zicht? Borgman stelt in haar boek dat dit waarschijnlijk Ruttes laatste periode zal zijn: „Alle gebeurtenissen van de eerste maanden van 2021 hebben hun tol geëist. De goodwill die Rutte lang ondervond bij politieke partners is grotendeels verdampt. Zijn effectiviteit als premier is navenant kleiner.”