Het initiatiefwetsvoorstel van de Tweede-Kamerleden Karimi (GroenLinks), Dubbelboer (PvdA) en Van der Ham (D66) kwam in zwaar weer toen de VVD twijfels begon te krijgen over het zuiver adviserende karakter van het referendum. De partij heeft er moeite mee als veel fracties in de Tweede Kamer de uitslag als bindend zullen ervaren.

VVD-senator Van Heukelum liet in het begin van het debat nog weten dat zijn fractie „in beginsel positief” staat tegenover een referendum over een belangrijk onderwerp als de grondwet, zolang het maar geen bindend karakter heeft. „Dat is in strijd met de grondwet”, aldus de VVD’er.

De drie indieners, maar ook minister De Graaf van Bestuurlijke Vernieuwing, konden de liberalen echter niet volledig gerust stellen. De verantwoordelijkheid voor wat fracties doen met de uitslag ligt bij henzelf, kreeg Van Heukelum te horen.

CDA en ChristenUnie zetten dinsdag ook kanttekeningen bij de vrijblijvendheid van het advies dat de bevolking middels het referendum kan geven over de Europese grondwet. „Een referendum mag dan tien keer raadplegend zijn, de Staten-Generaal zullen de uitslag toch moeilijk naast zich neer kunnen leggen”, zei ChristenUnie-senator Van Middelkoop mede namens de SGP.

Hij sprak van „onverantwoord politiek gedrag” om het eindoordeel over de grondwet aan burgers te vragen. De politieke elite heeft beslissingen over Europa altijd zelf genomen, schetste hij. Nu ineens wel naar de mening van de bevolking vragen, is „verraad van de elite van zijn eigen zaak.”

Het beoogde referendum is volgens Van Middelkoop „onverantwoord” en een „democratische misvatting.” Het Eerste-Kamerlid voor de ChristenUnie waarschuwde net als zijn CDA-collega Dölle voor misbruik van het referendum. „Wilders kan daarmee zijn eigen partij promoten, met dank aan de VVD in beide Kamers.”

Daarmee doelde hij op de steun die de VVD in de Tweede Kamer aan het referendum heeft gegeven en op de steun die de VVD-senaatsfractie aan het begin van het debat gisteren leek uit te spreken.

Als de VVD tegen het referendum stemt, zal het initiatiefwetsvoorstel de eindstreep niet halen. CDA, ChristenUnie en SGP waren principieel al tegen het voorstel gekant. PvdA, GroenLinks en SP verklaarden zich dinsdag voor het referendum.