AI-kunst in Mauritshuis veroorzaakt ophef
”Het meisje met de parel” verhuisde tijdelijk naar het Rijksmuseum. Een van haar vervangers doet flink stof opwaaien. De oorzaak: kunstmatige intelligentie.
Of Vermeers ”Meisje met de parel” ooit echt heeft bestaan, is maar de vraag. Het beroemdste werk van de schilder is namelijk geen portret, maar een ‘tronie’ –een kunstwerk dat een bepaald type of karakter uitbeeldt. Het schilderij draait dan ook helemaal niet om het meisje zelf, maar om de enorme parel in haar oor. En om de exotische kleding en oosterse tulband. Haar hoofd is, in de woorden van deskundigen, een fantasiekop.
Zoiets moet Julian van Dieken ook bedoeld hebben te maken toen hij zijn eigen meisje met de parel bedacht. De Duitser reageerde daarmee op de oproep van museum Het Mauritshuis om een eigen variant op Vermeers meesterwerk te maken. De hoofdprijs: een tijdelijk plekje in de expositie, nu het échte schilderij tijdelijk is uitgeleend aan de grote Vermeertentoonstelling in het Rijksmuseum.
Maar Van Diekens ”A Girl With Glowing Earrings” roept de nodige weerstand op. Niet vanwege de exotische kleding, oosterse tulband of gloeiende oorhangers, maar omdat de kunstenaar gebruikmaakte van kunstmatige intelligentie (AI). Daarmee zou hij inbreuk hebben gemaakt op de auteursrechten van anderen. En, stelde kunstenaar Eva Toorenent in De Volkskrant, door het werk te exposeren zou Het Mauritshuis het onethische gebruik van kunstmatige intelligentie indirect goedpraten.
Van Dieken is overigens niet de eerste die ophef veroorzaakt met een schilderij dat door kunstmatige intelligentie werd gemaakt. Eind 2022 won de Amerikaan Jason Allen een kunstwedstrijd met zijn ”Théatre D’Opera Spatial”. De jury toonde zich meermaals verbluft: eerst over de verfijndheid van het klassieke werk met zijn dramatische lichtpartijen, daarna over de geraffineerdheid waarmee de maker kunstmatige intelligentie naar zijn hand had gezet.
Geen cent
Het gebruik van kunstmatige intelligentie om plaatjes te maken, nam een hoge vlucht sinds onderzoekslab OpenAI vorig jaar ”DALL-E” introduceerde. Gebruikers kunnen daarmee een tekstuele opdracht –een zogenaamde prompt– aan een algoritme geven, dat op basis daarvan beelden aan elkaar rekent. Die prompts variëren van simpel (Een schilderij van het meisje met de gouden parel) tot complex (Een schilderij van het meisje met de gouden parel, Westerse huidskleur, blauwe ogen, okergele tulband, hoge kwaliteit, fotorealistisch). Na DALL-E introduceerden andere bedrijven, zoals Midjourney en Stable Diffusion, vergelijkbare programma’s. Het leidde in korte tijd tot een stortvloed aan schilderijen en foto’s, gemaakt door generatieve AI.
Met de populariteit nam ook de kritiek toe. De AI-bedrijven trainden hun engines namelijk door miljarden afbeeldingen te gebruiken waarvoor hun makers nooit toestemming hebben gegeven. Kunstenaars zijn dan ook gebelgd: iedere computergebruiker kan nu hun stijl nabootsen, maar het levert hen geen cent op. De AI-bedrijven rekenen wel abonnementskosten voor het gebruik van hun diensten, maar keren daarvan niets uit aan de makers van het werk waarop zij hun algoritmen baseren.
Rechtszaken
Momenteel lopen er meerdere rechtszaken tegen onder andere Midjourney en DALL-E vanwege schending van auteursrechten en oneerlijke concurrentie. Kunstenaars eisen compensatie en bescherming. In een andere rechtszaak stellen Amerikaanse kunstenaars dat AI-programma’s hun werk hergebruiken in „21e-eeuwse collagetechnieken”. De bedrijven in het beklaagdenbankje tonen zich publiekelijk weinig onder de indruk. Zo zouden ze geen beelden van de kunstenaars gebruiken, maar alleen „wiskundige representaties” van die beelden. De uitspraak volgt op zijn vroegst over enkele maanden.
