Als je dit leest zonder iets over de herkomst of achtergrond te weten, denk je aan misplaatste grappen van baldadige jongelui die een biertje te veel op hebben. Of aan activiteiten tijdens een ontgroeningsweek waarmee het studentenleven voor eerstejaarsstudenten start.

Slachtoffers van deze voorvallen waren echter mensen met een ernstige meervoudige beperking. Mensen die niet of nauwelijks in staat zijn om voor zichzelf op te komen omdat ze zich niet in woorden kunnen uitdrukken, die zich niet kunnen verweren, die niet kunnen vluchten. En de daders? Dat waren hun zorgverleners, de personen van wie zij afhankelijk waren in werkelijk alle facetten van hun leven, 24 uur per dag, zeven dagen per week, 365 dagen per jaar… Met ongeloof en verbijstering las ik het bericht van de NOS (7-2) en het rapport van de inspectie over ”onthutsende omstandigheden” die de inspectie aantrof in een kleinschalige woonzorgvoorziening. De voorvallen bleken straffen te zijn op gedrag dat zorgverleners lastig vonden of hen irriteerde. Gedrag dat bij deze mensen vaak de enige manier is om spanningen en emoties uit te drukken. Dit alles creëerde een sfeer van onveiligheid waar niet aan te ontkomen viel. Maar het meest schokkend vond ik het ontbreken van een besef van tekortschieten in goede zorg bij de zorgverleners.

Wat is dat toch dat er de laatste tijd vaker berichten langskomen waaruit zonneklaar blijkt dat er alleen oog is voor het eigen belang of doel, terwijl men zich geen rekenschap geeft van de consequenties ervan voor anderen, vaak kwetsbare mensen? Terwijl dit bericht in de media verscheen, was er ook het nieuws over de recordwinsten van voedingsbedrijven. Ondanks de steeds hoger wordende prijzen maakten zij forse winst. En de gewone man betaalde de prijs, of kon die niet meer betalen en moest het hebben van de hulp van voedselbanken… Ondertussen blijven de bedrijven zeggen dat de klant op nummer 1 staat. Maar hoe kan het dat de cijfers dat niet laten zien?

Vergelijkbaar zijn de berichten van de exorbitante winsten die de olieconcerns hebben gemaakt, terwijl de brandstofprijzen zo hoog zijn opgelopen dat velen geen andere keus hebben dan de kachel uit te laten en in de kou te zitten. Maar in plaats van enige reflectie op de vraag of het juist is dat Jan met de pet opdraait voor de lasten, worden deze hoge winsten aangegrepen als aanmoediging om door te gaan met fossiele brandstoffen, zoals olie en gas. Doorgaan met het uitputten van de aarde, met het verwoesten van het klimaat. Met als klap op de vuurpijl het bericht dat diezelfde olieconcerns al zo’n vijftig jaar weten dat het gebruik van fossiele brandstoffen een opeenstapeling van gevolgen heeft die tot klimaatverandering leiden. Maar dat werd weggemoffeld zo lang dat kon en nog steeds doen deze concerns niet wat ze zeggen te doen. En wie betalen daarvoor allereerst en allermeest de prijs? De meest kwetsbare mensen op de aarde.

Zeker, deze situaties zijn heel verschillend van aard en niet zonder meer met elkaar te vergelijken. Toch is er ten minste één ding dat ze gemeenschappelijk hebben: het ontbreken van een goed afgesteld moreel kompas. Goede zorg, of dat nu is voor de meest kwetsbare medemens of voor een eerlijke prijs van lévensmiddelen, kan niet bestaan zonder betrokken en vakbekwame mensen die zichzelf en elkaar regelmatig kritisch bevragen of wat zij doen juist is. Maar hoe bepaal je wat juist is als het morele kompas niet is afgesteld op het zoeken van het goede voor de ander?

De auteur is universitair hoofddocent verpleegkunde in het Leids Universitair Medisch Centrum.