Opmerkelijke woorden: troost, liefde en menselijkheid. Woorden die bij ons allen ergens wel resoneren, ons ráken. Troost roept immers het beeld op van de ander die mij in mijn verdriet en nood nabij is, in helende woorden of sprekende stilte. Troost verwijst naar diepe menselijke behoeften en verlangens die bepalen wie wij zijn als mens. Verlangen als een onderstroom in ons leven die richting geeft.

Nu is het misschien wel de vloek van onze tijd dat we het contact met deze onderstroom lijken kwijt te raken. Dat we bij behoeften onmiddellijk denken aan lekker eten en drinken of aan de uitpuilende supermarkten. Maar dat eten en drinken deel uitmaken van de ritmes van het leven, ze ons verbinden aan de voedsel voortbrengende aarde, ons nederig maken in onze afhankelijkheid, zien we niet. Dat eten en drinken in de context staan van gemeenschap en samenzijn, van het elkaar aanzien, ervaren we zelden. Laat staan dat we enigszins beseffen dat we door eten en drinken groeien mogen in het leven zoals God het bedoelt.

We kunnen deze gedachten gevoegelijk uitbreiden naar allerlei andere zaken die de ritmiek van het leven bepalen: het ritme van waken en slapen, van werk en ontspanning, van samenzijn en alleen zijn, van ora et labora.

Het treft mij keer op keer dat juist de ontwrichtende ervaringen in het leven ons bepalen bij de illusies van de oppervlakkigheid en ons stilzetten bij onze diepe verlangens, de onderstroom van ons leven. Bij waar het werkelijk om gaat: troost, liefde, (mede)menselijkheid, aanvaarding, aanraking, perspectief, zin, je eigen weg en tempo mogen vinden.

Of de huidige geestelijke gezondheidszorg de plaats is waar mensen met ontwrichtende ervaringen zo ”tot zichzelf” mogen komen? De ervaringsdeskundigen van ”De Publieke Tribune” waren hier duidelijk over. Zij vonden élders een plek, in het Enik Recovery College, een ontmoetingsplaats en leeromgeving voor herstel van psychische ontwrichting.

En het is waar. Ik kan u uit ervaring vertellen dat woorden als troost en liefde niet voorkomen in het opleidingsprogramma van de psychiater. Ik vind dat jammer. Niet omdat ik denk dat een troostende en liefdevolle benadering voldoende is om mensen met ernstige depressieve of psychotische klachten te helpen. Medicatie, Elektroshock, Diepe Hersenstimulatie en Eye Movement Desensitization Reprocessing (EMDR), om maar wat behandelingen te noemen, kunnen namelijk zeer effectief zijn. Toch is het risico groot dat we met alle technische mogelijkheden de persoon uit het oog verliezen, we geen voeling meer hebben met de diepe onderstroom van het leven.

Wat betekent dit alles nu voor mij als psychiater, voor ons als hulpverleners in de geestelijke gezondheidszorg? Dat we in alle bescheidenheid dienaren zijn van de lijdende mens. Niet meer en niet minder. Dat we onze kennis en vaardigheden mogen inzetten in het wonderlijke proces van herstel van levensontwrichtende situaties. Enerzijds door actief te interveniëren met biologische of psychologische behandelingen, anderzijds door ruimte te creëren voor het persoonlijke proces van herstel.

Deze ruimte, die ik graag genaderuimte noem, ontstaat vanuit een houding van onvoorwaardelijke bereidheid om de ander te ontmoeten waar hij is. Om nabij te zijn in de wanhoop en de duisternis, in de schaamte en schuld, in de intense woede en het verlangen naar recht. Dát is liefde. Dát is in de voetsporen van Christus gaan.

Inderdaad, wat werkt in de psychiatrie is liefde. Genadegave!

De auteur is psychiater.