Het is lekker warm in het buurthuis van het Leger des Heils in Arnhem. Deze laatste woensdagmorgen van november zijn zo’n vier mensen aangeschoven. Koffie en thee zijn er in overvloed, evenals een gezellig praatje.

Maryam uit Bemmel is helemaal met de auto naar het buurthuis gekomen. Dit is de tweede keer dat ze de warme kamer bezoekt, vertelt de uit Irak afkomstige vrouw. Het bevalt haar goed. „Er zijn veel andere mensen hier. Goede, vrolijke mensen, die me goed begrijpen.” Maryam gaat ook voor Bijbelstudie en om te sporten naar de locatie aan de Leidenweg.

Het Leger des Heils maakte eind oktober bekend diverse opvanglocaties langer open te stellen en aan te bieden als ”warme kamer” (zie ”Ruim honderd warme kamers”). Daarmee hoopt de organisatie mensen die door geldgebrek de kachel laag zetten een hart onder de riem te steken. Ruim honderd buurthuizen van het Leger des Heils zetten vanaf 1 november hun deuren langer open. Ook diverse bibliotheken, de Protestantse Kerk in Nederland en sociale organisaties sloten zich bij het initiatief aan. Zo wil het Leger „een deken van warme kamers over Nederland verspreiden”, staat op zijn website.

Voor Maryam is de hoge gasrekening niet de hoofdreden om naar de warme kamer te komen. „Mijn kinderen thuis hebben toch de kachel aan”, lacht ze. Een kopje koffie of thee en een praatje zijn minstens zo belangrijk, zien Leger des Heilsmedewerkers Henri Kloppenburg en Elly Schraa. Doorgaans zijn er tussen de zes en tien mensen tegelijk te vinden in de buurtkamer. Op maandag zijn het er met twintig een stuk meer, dan worden er twee maaltijden gereserveerd.

Op sommige locaties van het Leger, zoals die in Den Helder, is een duidelijke toeloop te zien sinds de kamers langer open zijn. Die blijft in Arnhem tot nu toe uit. „Een enkeling komt wel speciaal vanwege de kou”, weet Schraa. „Maar massaal is het nog niet.”

Kloppenburg wijt dat deels aan de onzichtbaarheid van deze warme kamer. Die zit, in tegenstelling tot sommige andere plekken, niet aan de weg maar verstopt in het gebouw. „Huiskamers die wel aan de weg zitten, hebben een voordeel.”

Eigen schuld

De warme kamers zijn een goed initiatief, vindt Astrid Philips, werkzaam bij de Hogeschool van Amsterdam als ervaringsdeskundige. „Mensen worden er letterlijk door in de warmte gezet. Van mij mogen ze het hele jaar open zijn.”

Mensen met energiearmoede moeten wel flink wat drempels over voor ze een warme kamer binnenstappen, weet Philips. Allereerst vanwege het feit dat het initiatief uitgaat van het Leger des Heils, een religieuze organisatie. „Mensen kunnen denken: wat willen ze eigenlijk van mij?”

Maar belangrijker nog is de schaamte die mensen met energiearmoede kunnen hebben. Liever zetten ze de kachel niet aan en kruipen ze onder een dekentje dan dat ze toegeven lastig rond te komen. Zelf heeft Philips, die jarenlang schulden had, die schaamte ook ervaren. „Dat heeft te maken met hoe er naar schulden gekeken wordt. Mensen zeggen al snel: Eigen schuld, dikke bult. Ben je nou zo dom dat je je post niet kunt openmaken?”

Roeland van Geuns, emeritus lector armoede-interventies aan de Hogeschool van Amsterdam, benadrukt eveneens dat schaamte een grote rol speelt bij schuldenproblematiek. Volgens hem is Nederland een land waar mensen de afgelopen dertig jaar zelf verantwoordelijk werden gehouden voor hun eigen welbevinden en uitgavenpatroon. „Als je betalingsachterstanden oploopt, is het je eigen verantwoordelijkheid dat die worden opgelost. Het idee heerst dat je er zelf voor moet zorgen dat je inkomen hoog genoeg is om rond te kunnen komen.” Schuld hebben „zou niet moeten gebeuren”, schetst Van Geuns. Hij verbindt dit aan de calvinistische inborst die nog steeds zijn stempel zou drukken op de Nederlandse cultuur. „Zelfs in spreekwoorden is die terug te vinden: Je moet de huid niet verkopen voor de beer geschoten is.”

De huidige economische situatie is in zeker oogpunt uniek, vertelt Van Geuns. Nooit eerder was energiearmoede er in deze omvang. Nu treft het ook middeninkomens. Philips denkt dat de huidige economische omstandigheden er mogelijk aan bijdragen dat het stigma op armoede kleiner wordt. Ze zag dat effect al in coronatijd optreden: mensen oordeelden milder over schulden, omdat bleek dat ook eigenaars van een koophuis zomaar in de problemen konden komen. Van Geuns benadrukt dat het op dit moment gaat om een oorzaak die van buiten komt: inflatie en hoge energieprijzen. Dat helpt volgens hem om het verschijnsel schulden te normaliseren. Philips nuanceert nog wel. „Generatiearmoede is iets anders dan wanneer mensen opeens een gasrekening hebben van 600 euro in plaats van 300 euro. Mensen die van generatie op generatie arm zijn, zitten in een andere situatie.”

Nabijheid

Dat de warme kamers mensen daadwerkelijk helpen met hun energiearmoede, verwacht Philips niet. Maar daar gaat het volgens haar ook niet allereerst om. De overheid biedt immers al financiële ondersteuning, woningbouwcorporaties zetten energieambassadeurs in om mensen te helpen duurzamer te leven. „Met een paar uurtjes weg zijn uit je huis bereik je niet dat mensen niet meer in de kou zitten. Maar wel dat ze even uit hun situatie zijn.”

De warme kamers gaan wat Philips betreft dan ook om de menselijke warmte die geboden wordt. Voelen mensen zich eenmaal thuis, dan komt het gesprek over de leefsituatie vanzelf wel. „Overval mensen niet meteen met de vraag: Red je het wel? Bied nabijheid, dan komt het verhaal vanzelf wel.”

Zou Philips, die nu op bijstandsniveau zit, zelf zo’n kamer bezoeken? „Misschien wel. Ik heb de mazzel dat ik een vast tarief heb voor energiekosten, maar zet ook overdag de kachel niet aan. Als ik zou gaan, dan voor de gezelligheid en niet zozeer om mensen te ontmoeten voor zorg en hulp.”

Van Geuns noemt de kamers „een liefdevolle vorm van pleisters plakken”. Een structurele oplossing voor de energiearmoede is er volgens hem nog niet; ook de overheidsmaatregelen waardoor mensen onder meer twee maanden financieel tegemoetgekomen worden op hun energierekening, gaan op de lange termijn niet helpen. „Als je een laag inkomen hebt, in een slecht geïsoleerd huis woont en geen mogelijkheden hebt aan een van de twee wat te doen, dan schieten de maatregelen tekort. Mensen hebben nu ook hun eindafrekening nog niet gehad; ik verwacht dat de piek nog moet komen.”

De maatregelen hebben zelfs een averechts effect, stelt de emeritus lector. De kloof tussen rijk en arm wordt groter, doordat elk huishouden hetzelfde bedrag van 190 euro krijgt in de maanden november en december. „Van de huishoudens heeft 40 tot 50 procent dat geld niet nodig. De helft wordt dus weggegooid, gaat op aan Sinterklaascadeautjes en eten.”

Schouten

Bovendien mist Van Geuns in de aanpak van de overheid de menselijke kant. „De overheid zou meer gevoel kunnen tonen. Laat blijken dat je begrijpt dat een flink deel van de bevolking door een heel zware tijd gaat. Behalve door Carola Schouten (minister van Armoedebestrijding, MR) zie ik dit bij bijna niet een kabinetslid gebeuren.”

Zijn advies aan de politici: Laat wat vaker je gezicht zien. „Bij boze boeren komen ze wel, maar bij de stille groep die met weinig geld de winter door moet komen, blijft het stil.”

Daarnaast pleit Van Geuns voor structurele oplossingen tegen armoede, die op de lange termijn effect hebben. De inkomens of uitkeringen moeten omhoog, of de lasten naar beneden. „Zorg ervoor dat mensen een redelijk bestaansminimum kunnen hebben.” De warme kamers en de kabinetsmaatregelen vormen volgens hem als een doekje tegen het bloeden. „Maar als iemand blijft bloeden, moet je de oorzaak daarvan zoeken en die oplossen.”

Kaarten

In de warme kamer in Arnhem zitten Ineke en Carola gezellig samen aan tafel 3D-kaarten te maken. De opbrengst ervan is voor hospice Rosenheuvel, dat eveneens door het Leger des Heils wordt gerund. De beide dames zijn trouw bezoeker van de buurtkamer. Ineke komt er vooral om „lekker bezig te zijn, mijn gedachten ergens anders op zetten”. Carola sluit zich daarbij aan. „Hier ervaar ik steun aan elkaar. Zowel van de bezoekers als van de medewerkers van het Leger des Heils.”

Marktonderzoeksbureau Ipsos meldde begin december op basis van eigen onderzoek dat bijna de helft van de Nederlanders bespaart op kosten door de verwarming niet aan te zetten. Dat bleven ze doen, ook toen de temperatuur buiten daalde tot richting het vriespunt. Volgens Ipsos maken veel mensen zich bovendien zorgen over de gestegen kosten als gevolg van de hoge inflatie, ondanks maatregelen die het kabinet heeft aangekondigd. Vooral Nederlanders met een laag of middeninkomen proberen op de energierekening te besparen, zien de onderzoekers. Het prijsplafond, dat per januari ingaat, neemt de zorgen van slechts een kwart van de ondervraagde mensen weg.

Ineke en Carola zijn laconiek als het gaat om de hoge energieprijzen. De vrouwen hebben thuis de kachel gewoon aan staan, vertellen ze. „Mijn hond is thuis”, legt Ineke uit. Ook voor Carola is de kou geen extra reden om de warme kamer te bezoeken. „Over energie maak ik me nu nog geen zorgen.”

Winterdagen

Zijn ze nu vaste klant in het buurthuis, om er voor het eerst heen te gaan was toch een drempel. Volgens Ineke had dat ook met de signatuur van het Leger des Heils te maken. „Je hebt geen idee wat voor soort mensen je treft. Gelukkig is het goed gekomen bij mij.” Carola herkent dat. „Wat is het leger dan”, vroeg ik me af. „Maar ik voelde me er meteen thuis.” De geboren Arnhemmers kunnen zich goed voorstellen dat het voor mensen ook nu een drempel kan zijn om de warme kamer te bezoeken. „Zelf hulp ontvangen is lastig”, herkent Ineke. „Maar mijn ervaring is dat de mensen hier je accepteren. Of je nu lid bent van het Leger des Heils of niet.”

Rond kwart voor elf druppelt weer iemand binnen. Storm loopt het nog niet in het Arnhemse buurthuis, maar met koude winterdagen voor de deur zitten de vaste bezoekers er in ieder geval warmpjes bij.