Op de parkeerplaats is het gegil vanuit het museum al te horen. Het lawaai blijkt van de schaatsbaan te komen die pal achter de ingang is ingericht. Zes weken is het museum in de winter open. Met aandacht voor de Elfstedentocht, lichtjesfeesten en een Witte Wievenpad. Het is er koud. Man-met-druppel-aan-de-neus dirigeert een groep jongeren van de ijsvloer richting uitgang.

Midden in het winterseizoen werd dinsdag het nieuwe museumgedeelte geopend rond het thema recreatie. Daar staan nu de Pemberton-stacaravan uit Nunspeet en het Rietveld-vakantiehuisje uit Markelo die het museum al had. Het meest in het oog springt het vakantiehuisje uit Warnsveld.

Uit de hoed

Hier geen conservatoren in oude klederdracht die het verhaal vertellen; bezoekers leiden zichzelf rond. Letterlijk met de hoed in de hand, of een ander voorwerp waaruit de informatie klinkt.

Het vakantiehuisje is in 1936 door de familie Gies uit Zutphen gebouwd, maar kreeg al snel een andere functie. Dat verhaal klinkt uit de hoed. De Joodse familie Urbach vluchtte vanuit Leipzig naar Nederland. Ze kreeg in dit huisje onderdak.

De vader vertelt over de steeds moeilijkere omstandigheden in Duitsland. Opeens staat op het tafelkleed een krantenpagina geprojecteerd, alsof die daar ligt. Of een bezoeker daarna de werkkamer of de keuken instapt, de hoed reageert door het bijpassende verhaal te gehore te brengen. Levensecht. In de werkkamer begint een typemachine te ratelen. Er verschijnen taferelen op de muur, er wordt uitleg gegeven bij foto’s.

In de keuken gloeien kooltjes in het fornuis. In de ketel lijkt water te gaan koken. Het zou een genoeglijk verblijf in de bossen hebben kunnen zijn als vader en moeder Urbach niet in de rats gezeten hadden over hun dochters die in Duitsland waren achtergebleven. Uiteindelijk wisten ook de meisjes naar het buitenland uit te wijken. Zij overleefden de oorlog; hun ouders werden vermoord in Auschwitz.

Teddybeer

Het is een van de verhalen van het bruine huis dat nu wordt geopend in aanwezigheid van Frits Gies, zoon van de toenmalige eigenaar. Hij was een kleuter toen zijn ouders Joodse vluchtelingen onderdak boden. Nu is hij rond de negentig.

Zijn verhaal krijgen bezoekers te horen als ze met een teddybeer door het huisje lopen. Bezoekers zien dan, via geprojecteerde beelden, opeens dat buiten tenten worden opgezet door Zutphenaren die in mei 1940 vanwege het oorlogsgeweld hun stad waren ontvlucht. Je hoort de Duitse vliegtuigen laag overkomen.

Maar er is ook –even een paar jaar terug in de geschiedenis– het verhaal over de hulp die Frits’ ouders de Duitse Joden boden: ze zorgden ervoor dat die in een Nederlands bevolkingsregister als inwoner werden ingeschreven, want alleen dan kregen ze toestemming om Nederland binnen te komen, zodat ze verder konden reizen naar Zwitserland of Amerika.

Dilemma’s

Het huisje van Warnsveld gaat zaterdag open voor het publiek. Het vertelt ook gewoon het verhaal over vakanties die Nederlandse gezinnen er doorbrachten. Maar vakanties zijn nooit onbezorgd; je houdt eigen leed of wereldnieuws niet buiten de deur. En dan zijn de verhalen in een museum opeens actueel. Het gaat dan over het alledaagse leven dat doorgaat terwijl een oorlog dreigt. Over dilemma’s in de opvang van vluchtelingen: wie, hoeveel, wanneer. Over jezelf opofferen voor anderen of kiezen voor eigen veiligheid. Over blijvende sporen van oorlogsgeweld in mensenlevens.

Daarover gaat het in het houten huis in het bos, net achter de barak waarin Molukkers werden opgevangen die niet in Indonesië konden blijven – ook zo’n verhaal.

Het HerinnerDing –een hoed, een beer, maar het kan ook een aktetas, een boodschappentas of een reiskoffer zijn– vertelt erover, maar bezoeker kunnen zo lang blijven staan nadenken als ze maar willen. „Hier bent u al geweest”, helpt het voorwerp verder op weg.

Het museum kreeg het huisje in 2018 cadeau. Het vertelt over de geschiedenis van toen. En ook een beetje over de vragen van vandaag.