In eerste instantie lijkt er zondag na de overwinning van Marokko op het WK voetbal weinig aan de hand. Grote groepen jongeren rijden in Amsterdam, Rotterdam en Utrecht rond op scooters gedecoreerd met Marokkaanse vlaggen. Maar de sfeer slaat om. De jongeren stichten brandjes, gooien met vuurwerk en richten vernielingen aan. De mobiele eenheid moet ingrijpen, zowel in Nederland als in België.

Veiligheidsdeskundige Frank Wijnveld, onder meer adviseur van voetbalorganisaties KNVB en UEFA, ziet de rellen van zondagavond niet als supportersgeweld. „Het zijn jongeren die de straat opgaan om in eerste instantie iets te vieren, vanuit trots en nationalisme. Als de massa groot is, slaat de sfeer tegenwoordig snel om. Dat zagen we eerder ook bij coronarellen. Volgens mij is dit geweld niet voorbehouden aan Marokkaanse Nederlanders.” Wijnveld ziet bij vergelijkbare rellen vaak een „domino-effect” van wangedrag. „Als een deel van de groep zich misdraagt, verschuift de norm en wordt het geweld steeds heftiger.”

Antropoloog en criminoloog Hans Werdmölder ziet wel degelijk een verband tussen het gedrag van de relschoppers en hun identiteit als Marokkaanse Nederlander. „Velen van hen zien zichzelf als tweederangsburger door hun maatschappelijke positie.”

Werdmölder spreekt over een „innerlijk cultuurconflict”. Volgens hem groeien deze jongeren op in drie werelden. „Allereerst de wereld van thuis, het gezin waar de vader de baas is en de kinderen weinig hebben te zeggen. Vervolgens het vrije en open milieu op de Nederlandse en Belgische scholen. En tot slot de wereld van de straat. In Marokko lagen die werelden in elkaars verlengde. In ons land botsen ze voortdurend.” Dit cultuurconflict kan zich, volgens Werdmölder, uiten in onaangepast gedrag zoals rellen en criminaliteit.

„De verklaring voor de voetbalrellen moet eerder worden gezocht in de specifieke wijken, dan in de Marokkaanse cultuur”, vindt criminoloog Abdessamad Bouabid, universitair docent aan de Erasmus Universiteit. „Over de hele wereld hebben Marokkanen feestgevierd en alleen in drie Belgische en drie Nederlandse steden is het uit de hand gelopen.”

Legendestatus

Als de criminoloog inzoomt op de wijken waar het onrustig was, dan ziet hij „plekken waar veel jongeren kampen met multiproblematiek”. Volgens hem gaan jongeren in de feestelijke menigte op zoek naar spanning. „Voor hen is de anonimiteit van de massa een ideale gelegenheid om even los te gaan. Lekker rammen, terwijl de pakkans minimaal is.” Het zijn volgens de criminoloog veelal jongeren die „nog een appeltje te schillen hebben met de politie”. De straatcultuur speelt volgens hem ook een grote rol. „In de chaos kunnen de jongens hun mannelijkheid tonen aan hun vrienden. Zo verwerven ze een legendestatus in de wijk waar ze jarenlang op kunnen teren.”

Veiligheidsexpert Wijnveld weet als ex-ME-commandant dat het „uitermate lastig” is om relschoppers aan te houden. „Je bent vooral bezig met de algehele controle en het beschermen van je eigen mensen. Je moet iemand insluiten om hem te kunnen oppakken. Dat lukt geen honderd keer.” Hij benadrukt dat aanhoudingen weken later alsnog kunnen gebeuren als de identiteit van de relschoppers is vastgesteld.

Wijnveld zou het niet verstandig vinden als de politie donderdag tijdens en na de volgende wedstrijd van Marokko massaal zichtbaar op straat aanwezig is. „Dat is uitlokking.” Hij vermoedt dat politie, gemeenten en contactpersonen in de wijk de sociale media goed in de gaten houden. „Die informatiekanalen spelen een grote rol, zowel voor, tijdens als na de rellen.”

„Veel Marokkaanse Nederlanders, schamen zich voor het gedrag van de rellende jongeren”, weet antropoloog Werdmölder. „Zij worden aangesproken op de vernielingen. Marokkanen komen hierdoor weer negatief in het nieuws.” Criminoloog Bouabid stelt dat het gedrag van de jongeren veel mensen uit de Marokkaanse gemeenschap met „afgrijzen” vervult. „Het zijn de rotjongens die het voor ons verpesten, zeggen ze tegen mij. Ze voelen zich machteloos.”

Bouabid sluit niet uit dat het donderdag rond de wedstrijd van Marokko tegen Canada weer onrustig wordt in de steden. „Het enige wat de politie kan doen is onzichtbaar aanwezig zijn in de wijken. Blauw op straat werkt als een rode lap op een stier. Zodra de harde kern van de jongeren iets doet, moet de politie keihard ingrijpen.” Verder wijst hij op het belang van initiatieven gericht op de leefbaarheid in probleemwijken. „Politie, jongerenwerkers en wijkbewoners kunnen zo preventief de bron van het geweld wegnemen.”