Zelf heb ik na deze ramp meer dan eens moeten denken aan de bijbelwoorden uit Jesaja 24:8-12: „De vreugde der trommelen rust… de vreugde des lands is heengevaren.” Niet dat je zomaar vlotjes een relatie kunt leggen tussen oorzaak en gevolg als zich een ramp voordoet. Er lijden nogal wat mensen geweldig gezichtsverlies doordat zij onmiddellijk klaarstaan met een verklaring voor bepaalde tragedies. Denk aan de vrienden van Job. Te vlug en ten onrechte denken zij dat Jobs ellende haar oorzaak vindt in een verborgen zondig gedrag in zijn leven. Of aan de discipelen van Jezus. Bij de ontmoeting met de blindgeborene stellen ze de vraag: „Rabbi, wie heeft er gezondigd, deze of zijn ouders, dat hij blind zou geboren worden?” (Joh. 9:2)

Voorzichtigheid op dit terrein blijft geboden, niet alleen bij rampen, maar ook bij voorspoed. Er zijn immers gevallen waarin wij geen direct verband kunnen leggen tussen iemands gedrag en zijn levenslot: er zijn goddeloze mensen wie alles meezit in hun leven. Dus niet al te makkelijk en al te haastig een verband leggen tussen gedrag en voor- of tegenspoed.

Dat betekent echter niet dat we elk verband moeten ontkennen tussen zonde en straf of tussen gehoorzaamheid en zegen. Want wat is nu juist een van de grote lessen uit Koningen en Kronieken? Dat iemand zal oogsten wat hij zaait. Deze bijbelboeken bevatten de biografieën van de koningen van Israël en Juda. Steeds maar weer wordt ons daarin dezelfde les voorgehouden: Opstand en ongehoorzaamheid vinden „rechtvaardige vergelding”, terwijl een leven in de vreze des Heeren wordt beloond.

Zo is het toch al vanaf het begin der tijden geweest? Het werd gesymboliseerd door de boom der kennis des goeds en des kwaads. Van die boom ging een altijddurende prediking uit: Als wij de grenzen in acht nemen die God gesteld heeft, zullen wij veilig en in zekerheid leven. Overtreding brengt ons echter slechts ongeluk. Juist het vermetel ontkennen van het verband tussen overtreding en straf verwekte bij het eerste mensenpaar een verraderlijke hoop: U zult niet sterven. De gedachte dat er niets zou gebeuren als ze van de verboden boom aten.

En tot op de dag van vandaag is de achterliggende gedachte in de filosofie van de wereld: Er is geen relatie tussen oorzaak en gevolg; tussen menselijk wangedrag en goddelijke straf. Met deze gedachte in het achterhoofd, komen we er gemakkelijk toe om de normen te overtreden die God ons gesteld heeft, zonder angst dat ons iets zal overkomen. Bijvoorbeeld op het terrein van de seksualiteit. Of we gebruiken de zondag voor ons eigen plezier, zonder te denken aan de geestelijke aspecten van die dag. Wat zou ons kunnen overkomen?

Hoogstens kijken we een beetje uit hóé wij de grenzen overschrijden. Drugs? Oké, maar gebruik wel een schone spuit of geteste middelen. Dubieuze seksuele contacten? Ga je gang, maar vergeet je voorbehoedmiddel niet. Anders gezegd: Doe wat je wilt, maar doe het op een nette manier. Zoals het echter bij de eerste zonde ging, zal het ook in ons geval gaan. We kunnen immers niet met God blijven spotten? „Hij vangt de wijzen in hun arglistigheid” (Job 5:13).

Weerbericht
Terug naar de ramp op Tenerife. Er zijn nogal wat aspecten om over na te denken. Allereerst het onbegrijpelijke van de wervelstorm. Het lukt de meteorologen niet om een verklaring te vinden. Hier vond een natuurramp plaats die niet was aangekondigd. Andere verschijnselen zijn vaak te voorspellen: als een vulkaan actief is, komt er niet zelden een uitbarsting; we worden gewaarschuwd voor zware buien. Ook was er geen sprake van omstandigheden die nadelig inwerken op natuurrampen: er was geen sprake van ongeordende houtkap, van blunders in de ruimtelijke ordening of uitputting van natuurlijke hulpbronnen of van iets vergelijkbaars.

Dus toch een ingrijpen van God? Neen, uitgesloten, vindt onze maatschappij. Als er al een God is, ergens hoog boven ons, dan bemoeit Hij zich niet met de zaken van ons mensen. Mocht Hij dat toch een keer doen, dan gebeurt dat alleen op een positieve manier. Maar praat me niet over ongelukken of rampen die Hij ons zou zenden.

Alleen al de gedachte aan die mogelijkheid zou ons kunnen doen twijfelen aan de juistheid van de ideologieën waarop onze postchristelijke wereld gebaseerd is. Daarom moeten we die mogelijkheid gewoon uitsluiten. Niet meer aan denken.

Maar er is nog meer. Zou het niet goed zijn om ook te letten op de opeenvolging van de gebeurtenissen? Tenerife had een maand geleden carnaval gevierd. Een wervelend carnaval. Het is het beroemdste van heel Spanje en wil het carnaval van Rio de Janeiro zelfs naar de kroon steken. Ik hoef echt geen carnaval te beschrijven om aan te tonen dat het geen evenement is waar schroom de agenda dicteert; of schaamtegevoel; of de vreze des Heeren… Die gevoelens moeten allemaal het veld ruimen voor de verheerlijking van de mens en de god dezer eeuw. Hier geen gezonde vrolijkheid, maar een spotten met alle goddelijke en menselijke normen. Het carnaval is voor onze kinderen bepaald geen school waarop ze voor heel hun leven leren wat deugd en rechtschapenheid is. Het volk wil die uitdagingen, de staat subsidieert ze en de kerk geeft er haar zegen aan. Opnieuw de dans om het gouden kalf.

De elementen braken los op Tenerife toen het paaszondag was, de dag van de Opstanding. De filosofie achter het carnaval is het dualisme, geërfd van de manicheeërs. Twee principes, vlees en geest, zijn altijd met elkaar in gevecht. Nooit is een van de twee voor altijd overwinnaar. Zou het toch niet eens zo kunnen zijn dat de recente gebeurtenissen het ongelijk en de zondigheid van deze filosofie aan de kaak moesten stellen?

Volgend jaar zal het wel weer overal carnaval zijn, „want de mensen hebben de duisternis liever (…) dan het licht” (Joh. 3:19). Maar misschien is er iemand die geestelijke lering trekt uit deze ramp op Tenerife. Iemand die gaat nadenken en deze dingen ter harte neemt.

De auteur is predikant in Madrid.

Copyright I+CP, Madrid, 2002.