Samen zoeken met vrezen en beven

Door J. M. D. de Heer
EDE – Liever „samen zoeken” dan „starre voorschriften.” Op die manier gaat dr. A. Noordegraaf in de toekomst het liefst het gesprek over het schriftgezag aan. „Het is een weg met vrezen en beven, maar wel in gehoorzaamheid aan Gods openbaring in Zijn Woord.” Bij discussies over bijvoorbeeld de plaats van de vrouw in de gemeente wil hij ruimte laten voor verschillende manieren om de Schrift te vertolken. „Ik spreek dan niet graag over gehoorzaamheid of ongehoorzaamheid.”

Als docent aan de Universiteit Utrecht specialiseerde dr. Noordegraaf zich vooral in de praktische theologie. Toch ging het thema schriftgezag gedurende zijn hele ambtsbediening als hervormd predikant mee. In 1969 leverde hij een bijdrage aan de uitgave ”Er staat geschreven”, terwijl hij in 1991 ”Leesbril of toverstaf” publiceerde. Daartussenin zit de promotie op een nieuwtestamentisch onderwerp. En sinds vorig jaar is hij gastdocent bijbelse theologie aan de kerkelijke opleiding in Utrecht.

Van het woord schriftkritisch houdt dr. Noordegraaf niet. „Het wordt heel verschillend ingevuld. Prof. C. J. Labuschagne heeft een volstrekt andere schriftvisie dan hoogleraren als A. H. Edelkoort en W. C. van Unnik, bij wie ik zelf college liep. Zij hadden een diepe eerbied voor de Schrift en maakten tegelijkertijd gebruik van de historisch-kritische methode.”

Ook het begrip bijbelgetrouw valt bij hem niet zo in goede aarde. „Alsof wij met onze trouw de Bijbel moeten verdedigen. Dankzij de Geest zet de Schrift zichzelf door. Bij de gratie Gods en niet door mijn trouw heb ik een gereformeerde schriftvisie behouden.”

Reacties
Als docent en als mentor van studentenvereniging Voetius zag dr. Noordegraaf bij studenten „heel verschillende reacties” op het moderne bijbelonderzoek. „Sommigen gebruikten de moderne inzichten, leverden grondige exegeses, maar als ze in de pastorie kwamen, vergaten ze al vrij snel wat ze geleerd hadden en trokken ze zich terug op oude, vertrouwde posities.”

Voorbeelden hoe het wel kan? „Bij collega's als W. Dekker, J. Hoek en P. L. de Jong zie ik een vruchtbaar gebruikmaken van het moderne bijbelonderzoek. Dat is op een aantal punten heel verrijkend, je inzicht in de Schrift wordt erdoor verdiept.”

Een voorbeeld? „Studie van Genesis 1 tot 3 met behulp van literaire methoden maakt duidelijk dat het een verkondiging van Gods daden in profetische taal is, een lied op de glorie van de Schepper. We moeten van de dagen in Genesis 1 geen probleem maken, alsof er exact zes dagen bedoeld zijn. Genesis 1 biedt geen wetenschappelijke informatie, maar is een dichterlijke verkondiging van feiten, waarin wij het woord dag met Israëlitische ogen moeten lezen.”

Trouwens, zegt Noordegraaf, ook van Labuschagnes commentaar op Deuteronomium en van Bultmanns commentaar op het evangelie van Johannes kun je leren. „Je zult selectief gebruik moeten maken van de moderne exegese en kritisch moeten letten op de vooronderstellingen.”

Constant
Door zijn werk als praktisch theoloog is zijn visie op het schriftgezag redelijk constant gebleven, schat dr. Noordegraaf in. „Wel heb ik meer oog gekregen voor het subjectieve element in de exegese. Jarenlang heb ik gedacht dat als je maar gewoon leest, je vanzelf bij een vaststaande betekenis van de Bijbel komt. Je vergeet dan dat je altijd jezelf meeneemt in de uitleg van de Schrift. Denk nooit dat u weet wat er staat, waarschuwde prof. W. C. van Unnik al.”

Meer en meer ging de docent zich verdiepen in de vertolking van de Schrift in de moderne tijd, waarin het schriftgezag ook voor veel kerkmensen niet meer vanzelfsprekend is. In deze tijd past een bescheiden spreken over het schriftgezag, vindt dr. Noordegraaf. „In de eerste plaats moeten we leren leerling van de Schrift te zijn. Zelf heb ik geen behoefte aan een weldoortimmerde schriftleer. Veel vruchtbaarder is de Bijbel zelf ter hand te nemen. Bescheidenheid past ook omdat we in het verleden soms te snel ervan uitgingen dat onze schriftuitleg de mening van de Geest was.”

De exegeet passeert voor de emeritus predikant een grens als hij het openbaringskarakter van de Bijbel in twijfel trekt. „Dan wordt Paulus een gesprekspartner in plaats van een getuige van Gods openbaring.”

Tegelijkertijd benadrukt dr. Noordegraaf dat Paulus wel in een bepaalde context schreef, „waardoor je moet proberen te achterhalen wat de apostel wilde zeggen om die boodschap vervolgens te vertolken naar deze tijd. Dat is een lastig proces. De gereformeerde gezindte staat op dit punt nog maar in de kinderschoenen. De weg die dr. B. Loonstra met zijn publicaties inslaat, is naar mijn idee vruchtbaar.”

Dr. Noordegraaf erkent het risico in zo'n benadering. „Zodra je de Schrift wilt verstaan in rapport met de tijd, loop je het risico dat het seculiere denken gaat heersen over Gods Woord. Aan de andere kant: als je je in een isolement opsluit, raak je de brug van de Schrift naar de eigen tijd kwijt.”

Vrouw en ambt
Voor de toekomst zijn ook in de gereformeerde gezindte discussies te verwachten over zaken als de vrouw in het ambt, ongehuwd samenwonen, homoseksualiteit. Dr. Noordegraaf vult aan. „Laten we het dan ook hebben over onze geldbesteding en de zorg voor het milieu. Ik vind het jammer dat we op zulke punten zo gemakkelijk meegaan met de tijd.”

Vooral op het terrein van de ethiek zal het schriftberoep niet eenvoudiger worden, denkt de predikant uit Ede. „We moeten bereid zijn te erkennen dat we samen op zoek zijn naar de wil van God. Misschien komen we dan uit bij twee manieren van vertolken van de Schrift die beide legitiem zijn. Het zal van wijsheid van kerkelijke vergaderingen getuigen als die niet zonder meer knopen doorhakken, maar het gesprek aangaan. Bij gemeenteleden die in het dagelijks leven op allerlei manieren zelf keuzes maken, verwerf je zo meer geestelijk gezag.”

De oud-docent is van oordeel dat er over vragen rond de liturgie en de vrouw in het ambt binnen hervormd-gereformeerde gemeenten meer diversiteit bestaat dan 25 jaar geleden. „Ook als men zegt: Dit kan niet, is er nu al meer bereidheid de mening van de ander te accepteren. Laten we dat zo houden en vooral het gesprek met elkaar zoeken, in de lijn van Efeze 4:15: De waarheid betrachtende in liefde.”

Verdiepte kennis
Belangrijker dan het voorschrijven van regels –„die tijd is voorbij”– vindt dr. Noordegraaf het om de gemeente voor te houden dat het in de Schrift gaat om „wezenlijke vragen als de verzoening met God, het leven voor Gods aangezicht, een verdiepte kennis van Jezus Christus, een groeien in het geloof en in de navolging van de Heere. Op de weg achter Hem zul je ook tot verantwoorde ethische beslissingen komen. Dan hoef je niets voor te schrijven, geen mensen mee te slepen. Dan gaan de mensen zelf een weg in gehoorzaamheid aan God, Die Zich openbaart in Zijn Woord.”