Wel bevrijd, maar nog niet vrij

Dit jaar bij de 4 mei-herdenking geen krans namens de Joodse Gemeente. Nog even los van het op sjabbat geldende ”draagverbod” en andere halagische complicaties, zoals het gebruik van de microfoon: het is sjabbat en sjabbat kent geen treur.

Maar zelfs als de Joodse Gemeente ervoor zou zorgen dat vóór sjabbat de bloemen namens de Joodse Gemeenschap werden neergelegd, dan nog: we ontbreken bij de herdenkingsplechtigheid!

Mijn ouders vertelden mij ieder jaar weer dat zij geen behoefte hadden aan die twee minuten stilte. Het was goed dat die twee minuten er waren... voor de anderen. Maar zij hadden zelf dagelijks hun familieleden in gedachten die „niet terug waren gekomen”, zoals ze dat zo steriel wisten te omschrijven. Het was voor hen iedere dag weer die twee minuten stilte.

En dan werd, na die doodstille twee minuten, de vlag gehesen. Het was feest! Bevrijdingsdag. Weg treur, vergeet alle doden, vergeet de foto’s van de gaskamers en de bergen stoffelijke resten, de hopen met schoenen, de beestenwagens: het is feest! Op 5 mei gingen we naar de feestelijke kraampjes op de Dam en het Rokin. Ook ik kreeg een rood-wit-blauw speldje op en, als ik me goed herinner, ook nog een oranje strikje.

Mishandeld

Mijn lieve moeder was altijd vol lof over de niet-Joden die haar het leven hadden gered. Het waren arme, gelovige en door en door goede mensen. Zij mocht niet klagen, want zij was niet in het kamp geweest. Mijn vader had zwaar geleden tijdens de onderduik. Hij en zijn ouders en de andere onderduikers waren mishandeld, fysiek en geestelijk. „Maar toch hebben ze ons het leven gered”, heeft hij mij vaak laten weten. Maar wat er nu precies gebeurd was... zo graag had ik het hem willen vragen.

Mijn tante Wies, die met pa zat ondergedoken en mijn vader heeft overleefd, heb ik het nog kort voor haar overlijden gevraagd. Maar ze wilde er niet over spreken, bang voor slapeloze nachten. Dus weet ik van heel veel mensen wat de oorlog bij hen kapotmaakte, maar van mijn ouders niet.

Ik behoor nu dus tot de zogenaamde Tweede Generatie. Onze ouders hebben het meegemaakt en aan ons overgedragen. Onze ouders hebben ons vaak verteld: wees niet bang. Dit gaat nooit weer gebeuren.

Ik herinner me nog dat in Amsterdam Oud-Zuid de Stalinlaan werd omgedoopt in Vrijheidslaan. Want nadat ik dus jarenlang had begrepen dat niet alleen Churchill en Roosevelt onze grote bevrijders, onze helden waren, maar ook Stalin, bleek plotsklaps Stalin een moordenaar te zijn. Voor mij als kind even verwarrend. Maar juist als kind wen je snel aan verwarring en ik begreep dat Vrijheid en Stalin dus niet hetzelfde waren.

Inmiddels is de generatie van de overlevenden bijna niet meer. En voelen wij het als onze plicht om het verleden door te geven. Maar om ons heen vervaagt het verleden in ras tempo. Het lijden van onze ouders, voor en na de oorlog, en het vergassen van al hun familieleden „die niet terugkwamen”, worden zelfs zichtbaar ontkend. Zichtbaar?

Een overlevende die scholen bezoekt om zijn verhaal te delen, wordt regelmatig geconfronteerd met leerlingen die verplicht moeten luisteren, als onderdeel van de les over goed burgerschap, maar wel de overlevende letterlijk de rug toekeren. En dat wordt door de schoolleiding getolereerd, want de leerling is wel aanwezig en mag natuurlijk een afwijkende mening hebben!

Waarom, zo vroeg ik me al jarenlang af, heet 5 mei ”Bevrijdingsdag” en niet ”Dag van de Vrijheid”? Maar sinds kort begin ik het een beetje te begrijpen. Nederland werd op 5 mei bevrijd van de bezetter. Maar of die bevrijding ook tot echte vrijheid geleid heeft, betwijfel ik meer en meer. Als het dreigingsniveau hoog is. Als deskundigen haast unaniem aangeven dat de vraag niet is óf er een aanslag komt, maar alleen waar en wanneer, denk ik dat ”bevrijding” heeft plaatsgevonden, maar ”vrijheid” helaas nog niet werd verkregen.

Ruimte

Misschien is het juist daarom wel goed dat we dit jaar even niet meedoen met het hijsen van de vlag die eerst halfstok hangt en dan vol vreugde wordt gehesen vanwege Bevrijdingsdag. Want we moeten ”bevrijding” niet verwarren met ”vrijheid”.

Anderen kunnen je bevrijden, maar aan vrijheid moet ieder voor zichzelf keihard werken. Vrijheid betekent respect voor de ander, tolerantie, ruimte geven aan de medemens.

Maar als vrijheid betekent dat alles kan en alles mag

bevrijding van iedere vorm van gezag

Als vrijheid het recht geeft om eigen grenzen te bepalen

weet dat zo’n vrijheid alleen maar kan falen

Op sjabbat zijn allen gelijk

geleerd, ongeletterd, arm en rijk

Allen hebben we de Schepper voor ogen

en daarom kunnen we elkaar gedogen

Het is niet genoeg om de halve stok te hijsen

we moeten blijven onderwijzen

Dat we voor vrijheid moeten strijden

opdat er Shalom komt, zonder oorlog, dreiging en lijden.

De auteur is opperrabbijn van het Interprovinciaal Opperrabbinaat en bestuurder van het Rabbinical Center of Europe.

Wel bevrijd, maar nog niet vrij

Opinie

RD.nl in uw mailbox?