Weerwoord: Mythische dieren in de Bijbel?

JA

Het klopt dat er in het Oude Testament mythische dieren voorkomen. Daarbij valt vooral te denken aan de zeemonsters die in diverse teksten genoemd worden. Het bekendste is de Leviathan, waarover bijvoorbeeld Psalm 74:14 spreekt: „U (Heere) hebt de koppen van de Leviathan verbrijzeld.” In Jesaja 27:1 lezen we over een dag van oordeel, waarop de Heere vergelding zal doen aan „de Leviathan, de snelle slang, ja, de Leviathan, de kronkelende slang; Hij zal het monster dat in de zee is, doden.” Een uitgebreide beschrijving van dit dier is te vinden in Job 40:20 tot 41:25: vuur komt uit zijn bek en rook uit zijn neus en hij is door geen mens te bedwingen (zie verder nog Job 3:8 en Ps. 104:26).

Behalve de Leviathan noemen Bijbelteksten nog enkele soortgelijke wezens. Direct voorafgaand aan de beschrijving van de Leviathan verwoordt Job 40:10-19 de grootsheid van de Behemoth. Enkele andere teksten noemen Rahab (bijv. Job 26:12, Ps. 89:11, Jes. 51:9). Bovendien is er het Hebreeuwse woord ”tannim”, dat soms verwijst naar natuurlijke slangen (bijvoorbeeld Ex. 7:9-12), maar vaker naar een zeemonster of draak (bijvoorbeeld Ps. 148:7, Jes. 27:1, 51:9).

Nu is wel gepoogd om deze wezens te identificeren met bestaande diersoorten. Zo wordt de Behemoth vaak gezien als een nijlpaard, omdat de beschrijving in Job 40 daar op onderdelen aan doet denken. Evenzo wordt de Leviathan wel opgevat als een krokodil (de beschrijving in Job 40-41 bevat suggesties in die richting) of als een groot zeedier. Omdat de Bijbelse karakteristieken van deze wezens toch niet echt bij nog bestaande dieren passen, hebben anderen voorgesteld die te identificeren met bepaalde uitgestorven soorten, bijvoorbeeld dinosauriërs.

Veel waarschijnlijker is echter een achtergrond in de oud-oosterse mythologie. Archeologische vondsten laten namelijk zien dat zeemonsters daarin een centrale plaats hebben. Zij representeren de chaos en het kwaad, maar worden door de goden verslagen. Bijzonder belangrijk in dit verband zijn de Kanaänitische mythen uit de stad Ugarit in het huidige Syrië, een samenleving die cultuurhistorisch vrij dicht bij de wereld van het oude Israël stond. Deze mythen beschrijven onder andere hoe een slangachtig monster, genaamd Litanu (de Ugaritische vorm van Leviathan), overwonnen wordt door de god Baäl. Gezien de duidelijke overeenkomsten met deze voorstellingen moeten ook met de in het Oude Testament genoemde monsters dit soort mythische dieren bedoeld zijn.

NEE

Betekent dit nu dat de Bijbelteksten waarin deze dieren voorkomen in feite mythen of sprookjes zijn? Dat is niet het geval.

Van belang is dat mythische dieren in de Bijbel alleen voorkomen in poëtische teksten. Een kenmerk van de Bijbelse (en andere) poëzie is dat er veel gebruik wordt gemaakt van beelden. Vaak zijn dat beelden uit het alledaagse leven, maar soms dus ook uit de bredere cultureel-religieuze voorstellingswereld. Ongetwijfeld was men in het oude Israël vertrouwd met de Kanaänitische mythologie, inclusief het motief van de strijd tussen goden en zeemonsters. Vanwege de zeggingskracht van deze voorstellingen hebben de Bijbelschrijvers, geleid door de Heilige Geest, ze ingezet om iets over hún God te zeggen.

Een belangrijk doel waartoe ze worden ingezet, is het benadrukken van de alles overtreffende heerschappij van de Heere. De beschrijving van de Behemoth en de Leviathan in Job 40-41 vormt de climax van een indrukwekkende uiteenzetting van Gods macht. Voor mensen zijn dergelijke wezens ontembaar, maar niet voor Hem. Als de Heere de Leviathan heeft verbrijzeld (Ps. 74:14) en Rahab heeft neergehouwen (Jes. 51:9), dan is Hij zeker bij machte om Zijn volk te verlossen.

Als mythische representanten van het kwaad symboliseren monsters (evenals trouwens hun verblijfplaats, de zee) ook de Godvijandige machten. Wanneer in Jesaja 27:1 gezegd wordt dat de Heere de Leviathan zal doden, dan betekent dit dat Hij een definitief einde zal maken aan de macht van het kwaad. Een soortelijke symbolische betekenis hebben ook de merkwaardige dieren in Daniël 7 en de draak in Openbaring 12, die eveneens door God en Zijn engelen overwonnen worden.

DUS

De heidense mythologie bood Bijbelschrijvers treffende beelden. Het gebruik van deze beelden maakt van de Bijbeltekst geen sprookje, maar dient het getuigenis van de macht van de Heere. Zeemonsters symboliseerden het kwaad, maar steeds wordt duidelijk gemaakt dat Israëls God veel sterker is dan al hun geweld (vgl. Ps. 93:3-4).

>>rd.nl/weerwoord

Weerwoord: Mythische dieren in de Bijbel?

Opinie

RD.nl in uw mailbox?