Theologenblog: Maria Magdalena, een vrouwelijke Jezusvolger

In de film ”Mary Magdalene”, die momenteel in Nederland draait, komen diverse levensechte scènes voorbij. Bijvoorbeeld van een synagogedienst, het onderdompelen van mensen in de Jordaan en Jezus’ optreden tijdens de tempelreiniging. Indrukwekkend wordt gevisualiseerd hoe Maria Magdalena schande brengt over haar familie doordat ze weigert te trouwen; zij verbreekt de familiebanden om Jezus te kunnen volgen.

Toch bezorgde de film mij een gevoel van vervreemding. Anders dan de titel aangeeft, staat de Jezusfiguur centraal. Maar dan vanuit vrouwelijk perspectief, gezien door de ogen van Maria Magdalena. En de filmmakers illustreren met fragmentarische motieven uit de evangeliën wat volgens hen zijn boodschap was: het koninkrijk als beweging van liefde en vergeving. Jezus bracht geen nieuwe wereldorde, zoals de meeste leerlingen meenden; vernieuwing moet van binnenuit komen. Hierachter ligt een bepaalde interpretatie van Lukas 17:21: Gods koninkrijk is „binnen jullie” zou betekenen dat het in onszelf zit. Nee, Gods koninkrijk is buiten jezelf maar binnen bereik, want belichaamd in Jezus. Het omvat wel degelijk een nieuwe wereldorde, alleen op langere termijn en van bovenaf.

In de film is het Maria Magdalena die Jezus beter aanvoelt dan Petrus en Judas. De vaste kring van twaalf mannelijke apostelen blijft vaag, terwijl Maria uit het groepje Galilese vrouwen met wie ze steeds optrok naar voren wordt gehaald. Tijdens het laatste Pesach zie je haar te midden van de twaalf aan Jezus’ rechterhand zitten, alsof zij de geliefde discipel is uit het Johannesevangelie. Zo lijkt zij de vertrouweling van de Heer te zijn, een vrouwelijke apostel.

De film ontleent dit idee mede aan latere apocriefe geschriften, zoals het Evangelie naar Maria Magdalena. Een daarvan noemt Maria ”de metgezellin van de Heer” en meldt dat Jezus meer van haar hield dan van de anderen; Hij kuste haar dikwijls op haar (mond). Dit laatste wijst trouwens niet op een seksuele relatie, zoals Dan Brown veronderstelde in De Da Vinci Code (2003), maar betreft het delen van geheime kennis.

Het beeld van Maria Magdalena dat opkomt uit de Bijbel zelf wijst in een andere richting. Gezien haar ‘achternaam’ was zij afkomstig uit Magdala oftewel Migdal, een Galilees vissersstadje vlakbij Tiberias, aan de noordwestoever van het meer. In 2016 is daar een synagoge opgegraven die zij bezocht kan hebben. Migdal betekent toren, dus in Nederland zou ze Mirjam van der Toren hebben geheten. Jezus had zeven demonen bij haar uitgedreven (Marcus 16:9; Lucas 8:2). Sindsdien volgde zij Hem op de voet – een wandelende demonstratie van zijn helende kracht. Van de vrouwen uit Galilea wordt Maria doorgaans het eerst vermeld, mogelijk omdat zij de eerste vrouwelijke Jezusvolger was. Later werd zij getuige van Zijn kruisiging, graflegging en opstanding; ze zou Hem trouw blijven tot na zijn dood.

De anonieme zondares die Jezus’ voeten zalfde uit Lucas 7 is niet Maria Magdalena, zoals vaak gesteld wordt (gelukkig niet in deze film). Het volgende hoofdstuk vermeldt immers haar naam. Bovendien is last hebben van demonen niet hetzelfde als een zondares zijn.

Maria Magdalena was de eerste aan wie Jezus na zijn opstanding verscheen (Johannes 20). Alleen achtergebleven in de graftuin, ontmoette zij iemand die zij voor de hovenier hield. Op diens vraag waarom ze huilde, antwoordde zij: „Ze hebben mijn Heer weggehaald.” „Mijn Heer”: zo speciaal was Jezus voor haar. Dan hoort zij haar eigennaam: Mirjam! Had Jezus die naam ook gebruikt bij de demonenuitdrijving? In ieder geval breekt de herkenning door, wordt haar verdriet verdreven en mag zij de apostelen in Jeruzalem gaan vertellen dat ze de Heer heeft gezien.

Vanwege deze paasboodschap heeft Maria Magdalena de eretitel ”apostel der apostelen” gekregen, een uitdrukking van Thomas van Aquino die in 2016 door paus Franciscus is afgestoft. Apostel betekent gezondene. Maar dat zij als speciale gezant werd uitgezonden, maakt haar nog niet tot een van de twaalf apostelen.

Maria Magdalena blijft fascinerend als vrouwelijke Jezusvolger. Deze film geeft echter een vertekend beeld. Juist haar leven toont aan dat de nieuwe wereldorde niet in jezelf begint, maar bij de levende Heer. Ziedaar het evangelie van Pasen.

De auteur is hoogleraar Nieuwe Testament. Hij schrijft dit blog als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen.

Theologenblog: Maria Magdalena, een vrouwelijke Jezusvolger

Opinie

RD.nl in uw mailbox?