Theologenblog: Hermeneutiek van de Tafelberg

Vijftig van de 256 vrijgemaakt-gereformeerde gemeenten hebben een of meer ambten opengesteld voor de vrouw, een jaar na het synodebesluit dat daarvoor groen licht gaf. Het ND en het RD berichtten dit onlangs op basis van een inventarisatie door het magazine OnderWeg .

Toch heerst er nog onzekerheid of dit besluit wel op goede gronden is genomen. De generale synode (‘Meppel’) verzuimde namelijk de hermeneutiek in haar overwegingen te betrekken. Hermeneutiek is de kunst van het vertolken, de bezinning op je manier van lezen. Dat wij het ons bewust zijn of worden hoe we lezen, heet in technisch jargon ”hermeneutisch bewustzijn”. Het geldt voor alle teksten, dus ook voor de Bijbel.

Om misverstand te voorkomen: hermeneutisch bewustzijn levert niet per definitie nieuwe inzichten op. We realiseren ons alleen wat er gebeurt als we zoeken naar betekenis. Dat deed men vroeger ook wel, maar min of meer vanzelfsprekend. Nieuw is vooral dat hermeneutiek niet alleen over de Bijbel gaat, maar ook over ons zelfbeeld, wereldbeeld en godsbeeld. En wel vanuit de geloofsovertuiging dat wij als beperkte mensen bij het hele verstaansproces afhankelijk zijn van de Heilige Geest, Die ons verstand verlicht en ons inzicht geeft.

In nogal wat gemeenten van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt wordt momenteel naar aanleiding van het synodebesluit nagedacht over het omgaan met de Bijbel. Dat zouden alle kerken en geloofsgemeenschappen trouwens moeten doen, of de vrouw in het ambt er nu een issue is of niet.

Een spannende kwestie betreft de verschillende voorschriften die de apostel Paulus geeft over houding en gedrag van christelijke vrouwen: een hoofdbedekking dragen, zwijgen in de gemeente en (bij weduwen van onder de zestig jaar) hertrouwen en een nieuw gezin stichten. Dit laatste schrijft tegenwoordig niemand meer voor. Een hoofdbedekking was vroeger gebruikelijk, maar lijkt op haar retour. Aan de zogeheten zwijgteksten kennen velen wel universele geldigheid toe.

Waarom worden die voorschriften van Paulus in de kerkelijke praktijk ongelijk behandeld? Dat zal ermee te maken hebben dat de Bijbel geen losse, tijdloze leefregels bevat, maar heilsgeschiedenis beschrijft. God trekt met Zijn heil in Jezus Christus sporen door de tijd. De Bijbel is geen uit de hemel gevallen boekwerk, geen christelijke Koran. Kan het zijn dat wij als West-Europese christenen van de 21e eeuw bij het licht van de Schrift in sommige situaties andere keuzes maken dan vorige generaties of dan broeders en zusters elders in de wereld?

Hermeneutisch bewustzijn leert bij dit soort kwesties verschillende verstaanskaders te onderscheiden. Ter verduidelijking gebruik ik enkele foto’s van de Tafelberg, de blikvanger van Kaapstad. Soms met een strakblauwe lucht erboven, soms onder een fraai tafelkleed van wolken.

Rondom de binnenstad staan verschillende vensters opgesteld waardoorheen mensen de berg kunnen fotograferen. Zulke vensters illustreren hoe je letterlijk vanuit een bepaald kader naar de dingen kijkt. Een vijftal Tafelbergfoto’s, gemaakt toen mijn vrouw en ik door Zuid-Afrika reisden, heb ik samengevoegd tot een collage. Vier foto’s door gele vensters en een foto door een blauw venster.

Laatstgenoemd kader staat op Robbeneiland, waar Nelson Mandela jarenlang gevangen heeft gezeten. Dus daardoorheen zie je de Tafelberg van een iets grotere afstand. De berg blijft gelijk, maar met de omstandigheden en de gezichtshoek verandert ook de beeldvorming.

De oplettende kijker zal ontdekken dat het in feite om vier verschillende vensters gaat. Inderdaad bevat deze collage twee dezelfde kaders: linksonder en rechtsonder. Toch ziet de Tafelberg zelf er anders uit, omdat het fotografisch perspectief verschilt en omdat die twee foto’s niet op dezelfde dag gemaakt zijn. Ook dit is belangrijk voor ons hermeneutisch bewustzijn, want zelfs met gebruikmaking van precies hetzelfde kader blijkt uiteenlopende beeldvorming mogelijk.

Ten slotte een detail dat te denken geeft. Door het gele venster rechtsboven is mijn vrouw te zien. Nietsvermoedend was zij eveneens bezig de Tafelberg te fotograferen, maar niet via het desbetreffende venster. Blijkbaar kan iemand ook in een hermeneutisch kader staan zonder het te beseffen!

De auteur is hoogleraar Nieuwe Testament. Hij schrijft dit blog als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen.

Theologenblog: Hermeneutiek van de Tafelberg

Opinie

RD.nl in uw mailbox?