Rapport lesbisch ouderschap geen verrassing

Op 31 oktober 2007 heeft de commissie-Kalsbeek rapport uitgebracht aan de minister van Justitie met betrekking tot lesbisch ouderschap. Het gaat hier om het eerste gedeelte van het rapport. Het tweede gedeelte ervan betreft interlandelijke adoptie en wordt naar verwachting in het voorjaar van 2008 gepresenteerd. De directe aanleiding voor de instelling van de commissie is de door de Tweede Kamer aangenomen motie-Pechtold van 18 januari 2007 geweest. Daarin wordt geconstateerd dat duizenden kinderen die opgroeien bij een lesbisch (echt)paar, jarenlang in juridische onzekerheid verkeren doordat de sociale moeder de juridische band met haar kind alleen kan veiligstellen door middel van een tijdrovende en kostbare adoptieprocedure. De mening wordt uitgesproken dat het feit dat de juridische bescherming van een kind dat opgroeit bij een lesbisch paar nog niet op eenzelfde eenvoudige wijze is geregeld als die van een kind dat wordt geboren bij een heteroseksueel paar, geen recht doet aan het gelijkheidsbeginsel.

Reactie Het is op dit moment nog niet duidelijk wat er met wetsvoorstel 30 551 gaat gebeuren. Gaat de Eerste Kamer de behandeling van dit wetsvoorstel opschorten in afwachting van indiening van een nieuw wetsvoorstel? Of zal de minister zelf wetsvoorstel 30 551 intrekken? Dit laatste is mogelijk, ook als het wetsvoorstel al in de Eerste Kamer aanhangig is gemaakt, zoals in het onderhavige geval, en wel op grond van art. 86 lid 1 Grondwet. Wij zullen het moeten afwachten.

Ik ben heel benieuwd hoe het kabinet-Balkenende IV op het rapport van de commissie-Kalsbeek zal reageren. Men kan zich bijna niet voorstellen dat dit kabinet, met de in dit verband verantwoordelijke ministers Hirsch Ballin (CDA) en Rouvoet (CU), met een wetsvoorstel komt dat erkenning door de meemoeder en/of juridisch ouderschap van rechtswege voor de meemoeder mogelijk gaat maken. Toch verwacht ik dat dit wél zal gebeuren. Is de door minister Plasterk op 9 november 2007 uitgebrachte nota Lesbisch en homo-emancipatiebeleid 2008-2011 immers niet van ditzelfde kabinet afkomstig?

Als het kabinet het rapport van de commissie-Kalsbeek op hoofdlijnen volgt, wordt het afstammingsrecht hoe dan ook sekseneutraler. In het bijzonder zal dit dan blijken uit het naar elkaar toe groeien van de art. 1:198 en 199. Is het nu nog zo dat de wet twee juridische moeders (art. 1:198) en vijf juridische vaders (art. 1:199) kent, straks wordt dit wellicht praktisch gelijkgetrokken, doordat de meemoeder juridisch moeder kan worden door het bezit van de hoedanigheid van (overleden) echtgenote van de moeder ten tijde van de geboorte van het kind, door erkenning en door gerechtelijke vaststelling van het moederschap.

Als een en ander aldus wordt gerealiseerd, zal het afstammingsrecht zelfs zes juridische moeders kennen! Denkbaar is dan dat de wet niet meer spreekt over moederschap en vaderschap, maar -sekseneutraal- over ouderschap. Het enige geval waarin het moederschap zich dan nog onderscheidt van het vaderschap, is het baren van het kind, waartoe alleen -hoelang nog?- een vrouw in staat is.

Verwachting Velen hebben mij de afgelopen tijd gevraagd of ik mij niet heb verbaasd over de ingrijpende voorstellen in het rapport van de commissie-Kalsbeek, mede gelet op mijn felle kritiek op het homohuwelijk en de homoadoptie. Dat is echter geenszins het geval. Ik had deze voorstellen zonder meer verwacht. Eigenlijk is de motie-Pechtold hier al richtinggevend geweest. Bovendien heb ik al in 2000 geschreven dat ik in het personen- en familierecht nergens meer van sta te kijken. In zekere zin zijn de voorstellen in het rapport ook wel consequent en een logisch gevolg van de openstelling van het huwelijk voor paren van gelijk geslacht en het loslaten van de gedachte van adoptie als een vorm van afstamming in 2001. Achteraf bezien zijn deze twee rechtsfiguren toch wel de big bang in het personen- en familierecht geweest, waarbij alle andere wijzigingen in het niet vallen en naar mijn mening in het niet zullen blijven vallen.

Ik denk dat ik ook al kan voorspellen wat de volgende stap in deze ontwikkeling zal zijn. Als de voorstellen van de commissie-Kalsbeek in nieuwe wetgeving worden verwerkt, zullen vervolgens mannelijke homoseksuele paren zich gaan roeren, omdat zij zich gediscrimineerd voelen ten opzichte van lesbische paren. Uiteraard zijn de gevallen van beide soorten paren niet gelijk en behoeven zij dan ook niet gelijk te worden behandeld, omdat binnen de relatie van twee vrouwen nu eenmaal wél en binnen de relatie van twee mannen nu eenmaal geen kinderen kunnen worden geboren, maar zo zullen mannenparen dit niet ervaren. Zij zullen zich afvragen waarom de meemoeder wél kan erkennen en de meevader niet, zodat laatstgenoemde is aangewezen op een tijdrovende en kostbare adoptieprocedure, even aangenomen dat zijn partner al juridisch vader is.

Uiteraard zal men deze mannenparen dan moeten uitleggen dat bij duomoeders geen juridische vader op de achtergrond aanwezig behoeft te zijn, maar dat bij duovaders altijd een juridische moeder op de achtergrond aanwezig is. Toch verwacht ik dat mannenparen deze situatie ondanks het aantoonbare -immers uit de biologie voortvloeiende- verschil met vrouwenparen als discriminerend zullen ervaren.

Overigens erkent ook de commissie-Kalsbeek zelf dat de biologie volledig gelijke behandeling van heteroseksuele paren, lesbische paren en homoseksuele paren (twee mannen) in de weg staat. Enfin, er zal altijd wel wat te wensen overblijven. Wetgeving is immers nooit voltooid, omdat de maatschappij altijd blijft veranderen.

De auteur is hoogleraar privaatrecht aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en hoogleraar burgerlijk recht aan de Radboud Universiteit Nijmegen met bijzondere aandacht voor het personen-, familie- en erfrecht.

Rapport lesbisch ouderschap geen verrassing

Opinie

RD.nl in uw mailbox?