De afschaffing van de mens

De laatste weken zijn we blootgesteld aan wat, hopelijk, een publiciteitsstunt is van leden van de Raël-sekte. Het hoofd en zijn volgelingen zijn een aantal malen, in het obligate sciencefictionuniform, te bezichtigen geweest op de Amerikaanse tv, waar zij verklaarden dat spoedig het bewijs van een succesvolle menselijke kloon zou worden gepresenteerd, waarop met veel scepsis en kritiek is gereageerd.

Zoals de poging een zinvol en diepgaand debat over normen en waarden te voeren wel heeft duidelijk gemaakt, is het niet gemakkelijk in een multiculturele, pluralistische samenleving over ethiek te spreken op een niveau dat substantiëler is dan een gesprek over fatsoen en netheid. De belangrijkste morele vraagstukken van onze tijd worden echter opgeworpen door de ontwikkeling in de medische wetenschap en door biotechonologie, niet de veiligheid op straat. Laten we wel wezen: dat is niet veel meer dan een zaak van het leren van wat fatsoen en zelfbeheersing. De issues rond biotechnologie zijn de morele problemen die schreeuwen om een diepgaande bezinning.

President Bush heeft in 2001 een commissie ingesteld die zich buigt over deze nieuwe ontwikkelingen. Zij staat onder het voorzitterschap van Leon Kass, die onlangs op persoonlijke titel een fascinerend boek heeft gepubliceerd: ”Life, Liberty and the Pursuit of Human Dignity”. Een zeer waardevolle bijdrage aan de discussie. Kass ziet correct dat een discussie deels cultuurkritisch, deels politiek-theoretisch, deels ethisch en, ja, deels theologisch moet zijn. Maar hij ziet ook goed dat traditionele gelovigen en christenen zich meer en meer bewust zullen worden van de groeiende afstand tussen de stad Gods en de stad van de mensen.

In moderne democratieën staat het begrip vrijheid centraal. Dat begrip heeft zich ontwikkeld van gewetensvrijheid en het ”negatieve” recht beschermd te worden voor tirannie en willekeur tot het ”positieve” recht van zelfexpressie en zelfschepping. Het morele debat in moderne samenlevingen is dan ook verschraald tot gepraat over rechten, maar vooral over de rechten die het individu heeft. En geen woord over de plichten. Het lichaam, zelfs dat van het ongeboren kind, is eigendom van de persoon, die ermee kan doen wat hij wil. Binnen deze context belooft de wetenschappelijke vooruitgang een steeds langer en plezierig leven, en behelst hij uiteindelijk de profetie dat met behulp van techniek en wetenschap het paradijs op aarde zal worden geschapen.

Het is een gemeenplaats geworden om Chuchills inzicht dat democratie de slechtste manier is om een land te regeren, tenzij men het vergelijkt met alle alternatieven, als een berustende dooddoener te gebruiken. Nu wil geen weldenkend mens een totalitaire theocratie à la de Taliban instellen of een communistische of fascistische heilstaat zien. Maar dat neemt niets weg van het feit dat waarheid niet het product is van de meerderheid van stemmen en dat wat de kiezer wil, niet altijd goed is. Het gevaar bestaat dat de democratie niet over de middelen beschikt om het grote gevaar van de huidige ontwikkelingen -namelijk dat we, zoals C. S. Lewis het noemde, de mens afschaffen- aan te kunnen.

Een van die termen die kwistig worden rondgestrooid maar weinig geanalyseerd, is het begrip menselijke waardigheid. Kass meent dat onze tijd blind is voor de ondermijning hiervan. De liefde tussen man en vrouw, bezegeld in het huwelijk, met een openheid voor kinderen, wordt zo verwisseld voor laboratoria, spermabanken en reageerbuisbaby’s en nu dus menselijke klonen. „De poging alles gelijk te maken, middelmatigheid, pacificerende tolerantie, door drugs gezochte gevoelens van tevredenheid, de verruwing van de smaak, zielen zonder liefde en verlangens - het zijn de onvermijdelijke gevolgen van het proces om het wezen van de mens, de menselijke natuur, het laatste project van technische beheersing te maken.”

Kass maakt er geen geheim van dat een belangrijk deel van zijn denken beïnvloed is door zijn Joodse achtergrond. Genesis leert dat God niet op grond van een reflectie op de menselijke ervaring, maar op grond van Zijn inzicht de wereld goed verklaarde. Een ironisch aspect van onze tijd is dat christenen, vertrouwend op dat goddelijke oordeel, geroepen zijn de schepping van God te verdedigen tegen de nieuwe schepping van mensen.

De auteur is politiek filosoof en woont in Baltimore (Maryland), VS.

De afschaffing van de mens

Opinie

RD.nl in uw mailbox?