Belijden veronderstelt zelfverloochening

We leven in de lijdenstijd. In deze bijdrage gaat over ons belijden en het lijden van Christus. Daarmee bedoel ik niet te zeggen dat ik weergeef wat onze belijdenis over het lijden van Christus zegt. Het artikel is een bespiegeling over twee Schriftgedeelten die het belijden met het lijden van Christus verbinden.

Beide Schriftgedeelten staan in het hart van het Mattheüsevangelie. Het eerste is Mattheüs 16:13-20, de belijdenis van Petrus in de omgeving van Cesarea Filippi. Het tweede sluit daar onmiddellijk bij aan: Mattheüs 16:21-28. Deze verzen worden doorgaans „de eerste aankondiging van het lijden” genoemd. Eigenlijk gaat het in dit gedeelte om een soort dubbelvertelling die in twee stappen één boodschap wil overbrengen. Wat is die boodschap?

Paniek

De geschiedenis begint met de aanduiding dat Jezus en Zijn discipelen aangekomen zijn in „de delen van Cesarea Filippi.” Deze plaatsbepaling is opmerkelijk. Het maakt duidelijk dat Jezus zich niet ophield in die joods-hellenistische stad zelf, maar ergens in de omgeving. Daar zoekt Hij de eenzaamheid met Zijn discipelen om hen verder te onderwijzen in wie Hij is.

Bij Zijn onderwijs gebruikt Christus de vraagvorm: „Wie zeggen de mensen, dat Ik de Zoon des mensen ben?” De vraag ontlokt Petrus de diepe en kostbare belijdenis: „Gij zijt de Christus, de Zoon van de levende God!”

Maar er is meer. Cesarea Filippi ligt in het uiterste noorden van het oude Israël, op de grens met Fenicië. Het is in feite half heidens gebied. Dat is voor de moderne bezoeker aan het land Israël nog goed zichtbaar. In de omgeving van Cesarea ligt het brongebied van de rivier de Jordaan. Vrijwel ieder reisgezelschap maakt daar wel een stop, al is het alleen maar om enkele verzen uit Psalm 42 te zingen.

De plaats draagt tegenwoordig de naam Banias, een woord dat afgeleid is van de Griekse afgod Pan. Tegenwoordig zijn hier, in het brongebied van de Jordaan en aan de voormalige grens met het heidense Fenicië, nog steeds de resten zichtbaar van een aantal oude afgodstempels.

De belangrijkste was gewijd aan de van oorsprong Griekse herdersgod Pan. Deze god wordt vanouds half als mens afgebeeld, met de horens en oren van een bok en met bokkenpoten. Al vroeg in de oudchristelijke kunst wordt de duivel op eenzelfde manier afgebeeld. Dat is niet verwonderlijk: van Pan wordt gezegd dat hij de meest onredelijke paniek (!) kan zaaien. En de wilde feesten ter ere van hem hebben zelfs voor heidenen wel de geur van iets demonisch.

Levend

In deze omgeving stelt Jezus Zijn vraag en antwoordt Petrus met de belijdenis: „Gij zijt de Christus, de Zoon van de levende God!” Vooral die laatste toespitsing is opvallend. In de Schrift wordt God heel vaak „de levende God” genoemd in confrontatie met de afgoden. Dat zijn geen echte goden, maar dode goden. Hun beelden zijn stom en doof. Zij behoren tot het rijk van de duisternis en van de satan. Maar de God van Israël is de levende God en hier is Zijn Zoon, de levende Christus, Die de machten van zonde, dood en duivel zal overwinnen. Bovendien: Hij zal „aan onze ziel het leven geven.” Als Petrus dat belijdt ten overstaan van de afgoden en hellemachten, beginnen in feite de klokken van de paasmorgen al te luiden.

De Heere Jezus onderstreept dat in Zijn reactie op de woorden van Petrus: „Zalig zijt gij, Simon, Bar-Jona! Want vlees en bloed heeft u dat niet geopenbaard, maar Mijn Vader, die in de hemelen is.” Petrus heeft dit niet zelf uitgedacht. Hij heeft eenvoudig nagezegd wat God in zijn hart heeft gelegd. Dat is immers de diepste betekenis van het woord belijden, van harte instemmen met de woorden die God spreekt.

Verblinding

En nu de keerzijde. In dezelfde omgeving begint Jezus vanuit de Schriften aan te tonen dat Hij naar Jeruzalem moet gaan om daar te lijden en te sterven. Ook dat is openbaring van Godswege: het „moeten heengaan” naar Jeruzalem is Jezus door God opgelegd. Weer reageert Petrus als eerste op deze woorden, maar nu met een scherpe afwijzing. Letterlijk zegt Petrus: „God is U genadig, Heere, daarom zal U dat beslist niet overkomen.”

Anders dan de meeste verklaringen suggereren, zijn de eerste woorden geen wens maar een soort korte verklaring of nieuwe belijdenis. We zouden deze uitspraak zo kunnen omschrijven: „Als er iemand is die deelt in de genade van God, dan bent U het wel als de Zoon van de levende God! Daarom kan U dat verschrikkelijke onmogelijk overkomen.”

Als we de gevoelswaarde van Petrus’ woorden verstaan, zien we hoe verbijsterend datgene is wat vervolgens gebeurt. Petrus prijst de genade van God, want hij is ervan overtuigd dat die Christus beschermen zal. Waarschijnlijk heeft hij opnieuw een waarderende reactie verwacht of op zijn minst een instemmend woord. Maar het is totaal anders. Het antwoord van Jezus is ongewoon fel en scherp: „Weg. Achter mij, satan!”

Struikelblok

Hoe moeten we dit verklaren? Wel, het slot van de woorden van de Heere Jezus geeft ons de sleutel in handen. Petrus heeft niet werkelijk geluisterd naar de woorden van Jezus. Hij heeft zijn eigen vroom klinkende, maar in wezen puur menselijke gedachten over de boodschap, die van Godswege tot hem komt, heen gelegd. Zeker, het is de liefde tot de Meester die hem hierbij drijft. Maar liefde kan blind zijn.

Bij Petrus blijkt dat uit zijn verblinding en onbegrip voor de noodzaak van het borgtochtelijk lijden en sterven van Christus. Juist omdat God genadig is, moet de Zoon van de levende God de donkere weg van pijn, dood en Godsverlating gaan. Wanneer Petrus dat niet wil, dient hij zijn Meester niet en verheerlijkt hij Gods genade evenmin. Hij is dan alleen maar een struikelblok voor de Heere Jezus en staat zonder het te weten in dienst van Gods grote tegenstander, de satan.

De woorden van Jezus moeten we in al hun scherpte laten staan. Als gebeurt wat Petrus hier wil, werpt hij struikelblokken op voor Jezus, wordt Gods genade niet verheerlijkt, gaat Christus niet naar het kruis, wordt Petrus niet behouden, komt het koninkrijk van God niet en triomfeert de vorst der duisternis. Satans macht is dus niet alleen zichtbaar in de afgodstempels in de buurt van Cesarea Filippi. Hij manifesteert zich hier ook aan het begin van de lijdensweg in de kring van Jezus’ eigen discipelen.

Tegenpool

In deze scherp afwijzende woorden van de Heere Jezus zit tegelijkertijd ook een diep bewogen Evangelieboodschap aan het adres van Petrus en de andere discipelen verborgen. Dat wordt duidelijk in de woorden die volgen: „Zo iemand achter Mij wil komen, die verloochene zichzelf en neme zijn kruis op en volge Mij.”

Wanneer Jezus de eerste keer „achter Mij” zegt, klinkt dat scherp verwijtend. Petrus staat hem in de weg. Maar nu laat Hij zien dat diezelfde woorden ook nog een andere betekenis hebben. Achter Mij, maar dan als volgeling. In dat geval is Petrus geen hindernis meer. Het is alsof de Heere Jezus zegt: „Laat Mij maar ongehinderd voorgaan op de weg die Ik gaan moet. Laat Mij lijden en sterven. Achter Mij leer je geloven, hopen en liefhebben. Achter Mij leer je jezelf verloochenen en de goede weg vinden. Achter Mijn bloed ben je voor eeuwig veilig.”

Blind

Zo zijn we in feite weer terug bij het woord belijden. De Heere Jezus zegt namelijk heel uitdrukkelijk dat je op de weg achter Hem aan „jezelf leert verloochenen.”

Het nieuwtestamentische woord voor verloochenen of loochenen is de tegenpool van belijden (vergelijk Matth. 10:32v. en Joh. 1:20). Je zou dus de stelling kunnen verdedigen dat de Heere Jezus Zijn discipelen hier wil leren dat zij, om werkelijk belijders van Christus te zijn, zichzelf dienen te verloochenen.

Anders gezegd: het echte belijden brengt met zich mee dat we van harte en gelovig ja én nee zeggen. We zeggen ja op de woorden van God en nee tegen onze neiging om altijd weer onze eigen woorden over het Woord van God heen te leggen. We belijden van harte dat Jezus de Zoon van de levende God is en loochenen dat de moderne afgoden en het dienen van hen enige waarde heeft. We zeggen er met heel ons hart amen op dat de lijdende Man van smarten de enige Zaligmaker is en dat we al ons heil van Hem alleen verwachten en we erkennen uit het diepst van onze ziel dat we Hem bedroeven en vertoornen door onze zonde. Daar hoort óók de zonde bij dat wij wellicht nog zo blind zijn voor de noodzaak van Christus’ lijden en sterven.

Lam

Belijden heeft dus alles te maken met een hartelijke instemming met de woorden van God, met het verloochenen van jezelf, met het dragen van het kruis en met het volgen van Hem Die geleden heeft. Petrus is nog wel een aantal keren gestruikeld voordat hij deze les begon te leren. Hebben wij die les geleerd?

Het zou wel eens zo kunnen zijn dat christenen in het Westen gedwongen worden om in de toekomst dieper in te leven dat echt belijden van de waarheid van God ook lijden met zich meebrengt. Allerlei vormen van eigengerechtigheid, kerkelijke gearriveerdheid en vermeende zekerheden verpulveren in onze tijd. Het vraagt zelfverloochening om in het licht daarvan onze persoonlijke, ambtelijke en kerkelijke zonden eerlijk te erkennen. Dat is niet erg, als we daardoor maar gedreven worden tot de kern van de zaak en in deze vaak zo verwarde tijden –hopelijk met zeer, zeer velen– „het Lam volgen waar het ook heen gaat” (Openb. 14:4).

Belijden veronderstelt zelfverloochening

Opinie

RD.nl in uw mailbox?