„Nieuwe visie op Paulus niet ter zake”

De hoogleraar Nieuwe Testament in Bielefeld (Duitsland) verzorgde een werkcollege aan de zomeruniversiteit die de theologische faculteit van de Westfälische Wilhelms-Universität in Münster en de Theologische Universiteit Apeldoorn jaarlijks organiseren. Dit jaar staat de cursusweek in het teken van hermeneutiek; de theorie van de uitleg van de Bijbel. De term ”Nieuwe perspectief op Paulus” wordt gebruikt als verzamelnaam voor de opvatting van een groot aantal theologen die vooral vanaf de jaren ’80 stellen dat de reformatorische visie op Paulus niet klopt, zo schetste prof. Lindemann. „Op veel punten is men het oneens, maar in het algemeen is men ervan overtuigd dat Paulus altijd verkeerd gelezen is door de bril van Augustinus en vooral Luther. We moeten Paulus helemaal opnieuw lezen.”

De stroming verwijt volgens de hoogleraar de klassieke uitleg dat ze Paulus ziet als iemand die net als Luther altijd geprobeerd had zichzelf te rechtvaardigen door het doen van goede werken. Pas toen hij Christus ontmoette, zou Paulus ontdekt hebben dat hij een zondaar was en slechts door het geloof gerechtvaardigd kon worden.

Het ging Paulus volgens het nieuwe perspectief echter om iets heel anders. Paulus bedoelt volgens deze theologen met rechtvaardiging door het geloof niet de genadige vrijspraak van de zondaar, maar de speciale manier waarop heidenen deel kunnen krijgen aan het heil, naast de joden die het heil al kenden.

De uitdrukking ”werken der wet” slaat volgens de nieuwe visie niet op eigen pogingen om zalig te worden, maar op het onderhouden van de wetten die de grens tussen jodendom en heidendom aangaven. Heidenen hoefden met de komst van Christus deze wetten, zoals de spijswetten en de besnijdenis, niet meer te houden om binnen het verbond van de God van Israël te komen. Zij konden eenvoudig in Christus geloven. Het christendom wordt daarmee dus een soort „ontgrensd jodendom”, legde de hoogleraar uit.

De stroming heeft twee belangrijke argumenten, aldus Lindemann. In de eerste plaats wijst men erop dat in Romeinen 9-11, Paulus’ belangrijkste hoofdstukken over Israel, Christus niet genoemd wordt. Israël zou Jezus dus niet nodig hebben als Messias. In de tweede plaats zou onderzoek laten zien dat joden in Paulus’ dagen niet probeerden door goede werken zalig te worden. Men hoopte net als de christenen op Gods genade, maar de werken waren nodig om binnen de groep van uitverkorenen te blijven.

Problemen

De nieuwe visie levert echter veel problemen op bij het lezen van de Nieuwtestamentische teksten, aldus prof. Lindemann. „Paulus spreekt bijvoorbeeld in Galaten 2:16 en 21 zo stellig en algemeen over de rechtvaardiging door het geloof, dat hij niet kan bedoelen dat het alleen zo werkt voor de heidenen, en niet voor joden en hemzelf.”

Ook is de stelling dat Paulus’ rechtvaardigingsleer slechts een strategie was voor zijn zending naar de heidenen veel te kort door de bocht, stelt Lindemann: „De rechtvaardigingsleer is geen bijzaak die hier en daar aan de orde komt, maar een grondstructuur onder alle brieven van Paulus. Ook wanneer Paulus er niet zo duidelijk over spreekt, zoals in de eerste brief aan de Thessalonicenzen, is het onder de oppervlakte bepalend aanwezig.”

In de wandelgangen wordt geconcludeerd dat de nieuwe visie het tij mee heeft. Zij biedt immers een goed uitgangspunt voor een dialoog met de Rooms-Katholieke Kerk en het jodendom. De conclusie in het werkcollege: Het nieuwe perspectief lijkt minder voor te stellen dan het beweert.

„Het helpt me om bezig te blijven met theologie” MUNSTER – Ruim vijftig personen bezochten afgelopen week de zomeruniversiteit die de theologische faculteit van de Westfälische Wilhelms-Universität in Münster en de Theologische Universiteit Apeldoorn jaarlijks organiseren. Ook ds. W. van Wijk uit Deventer bezocht de zomeruniversiteit.

Veel deelnemers aan de zomeruniversiteit zijn predikant. Ds. W. van Wijk, één van de predikanten van de samenwerkingsgemeente (CGK/GKV/NGK) in Deventer: „Dit is voor mij de derde keer dat ik erheen ga. Het helpt me om bezig te blijven met de theologie. Ook is het contact met buitenlandse studenten en predikanten erg fijn.”

En wat is de winst bij deze themaweek over hermeneutiek?

„We zijn veel bezig met de bronnen van onze traditie. In de pastorie kom ik daar helaas toch niet zo aan toe, dan is alles er op gericht de preek voor zondag weer te schrijven. Het helpt me om na te denken over het fundament daaronder: wat ben ik eigenlijk aan het doen als ik een preek maak?”

„Nieuwe visie op Paulus niet ter zake”

Kerk & religie

RD.nl in uw mailbox?