„Gooi lege kerken niet tegen de vlakte”

Nog een paar weken en dan begint de grootscheepse restauratie en herbestemming van het gebied Mariënhage. Er komen ruimten voor ceremonies, een restaurant en een congreshotel en de tuinen worden toegankelijk voor publiek. Met dank aan de paters augustijnen.

Mariënhage is tot nu toe een betrekkelijk vreemd element in de Eindhovense binnenstad, waar hoge kantoorkolossen oprijzen en drukke winkelstraten zich uitstrekken. Het gebied –met een klooster, een kerk, een kapel, een school en een internaat– past hier niet zo goed tussen. Het verwijst naar een andere tijd. Het is echter wel de plaats waar Eindhoven begon.

Een deel van het bijbehorende klooster is het oudste gedeelte van Eindhoven. Het staat op de plaats van het vroegere kasteel Ten Hage. Hier kwam in 1420 een klooster. Muurankers geven aan dat het in 1626, tijdens de Tachtigjarige Oorlog, weer is opgebouwd. Het pand, dat eeuwenlang voor allerlei doeleinden is gebruikt, werd aan het einde van de negentiende eeuw weer een klooster.

„In 1890 kwamen de paters augustijnen hier”, vertelt voormalig vicaris provinciaal van de augustijnen, pater Louis Mulder. „Ze hebben zich altijd toegelegd op studie, pastoraat en maatschappelijk werk. Hier was de filosofie-opleiding voor de augustijnen. En pater Leopold Verhagen, die bekend werd door zijn weekafsluitingen op televisie, woonde hier in het klooster.”

De opleiding bleef er gevestigd tot het begin van de jaren 60 van de vorige eeuw. Daarna werd het klooster een huis voor de oudere broeders van de orde. Maar ook daaraan kwam een einde.

„Vorig jaar zijn de laatste paters augustijnen weggegaan”, vertelt Mulder, die voor deze gelegenheid is woon- en zorgcomplex Gagelbos in Eindhoven even heeft verlaten, waar de laatste augustijnen verblijven. „Toen de paters vorig jaar april vertrokken, waren ze nog met zijn zeventienen. Nu zijn er van hen nog veertien over. De jongste is 77 jaar en de oudste is 95. We konden het onderhoud van het gebouw niet meer opbrengen. De gebouwen aan de Kanaalstraat, die de school, het Augustinianum, gehuisvestten, zijn al eerder aan de gemeente verkocht. Nu zijn alle gebouwen in handen van uitvaartcoöperatie Dela, die er, in samenwerking met ons, de gemeente en de provincie, een mooie bestemming aan gaat geven.”

Grafmonument

Aan de achterkant van het kloostergebouw heerst rust, zeker op het kerkhof van de augustijnen. Te midden van het grind liggen diverse granieten stenen met namen van gestorvenen. Op een rechtopstaand grafmonument staan de namen van hen die het laatst zijn overleden, onder hen de drie van begin dit jaar.

Mulder legt de betekenis van het monument uit. „De twee augustijnen aan de ene kant van het monument worden ooit verenigd met de groep aan de andere kant. In de hemel, en dat kan alleen door het kruis.” Hij wijst op het beeld van Christus dat tussen de twee groepen in staat.

„Er is afgesproken dat we hier allemaal begraven mogen worden”, zegt Mulder. „Coöperatie Dela, de nieuwe eigenaar, gaat respectvol met de traditie om. Dat geldt niet alleen voor de begraafplaats, die in ere gehouden wordt, maar ook voor de andere gebouwen. Er is sprake van een doorgaande lijn van ontmoeten, verdiepen en zoeken naar verbinding met mensen, zoals wij ook altijd gedaan hebben. Ik hoop dat er mogelijkheden gevonden worden voor het houden van bezinningsmomenten in de toekomstige hotelaccommodatie.”

Christusbeeld

De Augustijnenkerk, ook wel de Paterskerk genoemd, dateert uit 1898 en is gebouwd in neogotische stijl. De kerk is 66 meter hoog en vormt voor veel Eindhovenaren een markeringspunt. Dat wordt voor een groot deel veroorzaakt door het Christusbeeld –met uitgespreide armen– op de spits. Het beeld van hout en koper is vier meter hoog en weegt 800 kilo.

Vanaf 2016 worden er geen diensten meer in het kerkgebouw gehouden. De banken zijn weggehaald, maar veel andere elementen zijn er nog: de biechthokjes, de kansel, het orgel, enkele beelden, de zijaltaren en het hoogaltaar.

„We willen van deze ruimte een ceremonieruimte maken”, zegt Toine van Velthoven, die verantwoordelijk is voor de gebouwen die Dela in gebruik heeft. „Er is plaats voor 400 à 700 mensen. Dela wil de kerk niet alleen gebruiken voor uitvaarten, maar ook beschikbaar stellen voor andere ceremonies, zoals trouwerijen. Voor alle Eindhovenaren. Mensen blijven spiritueel en houden behoefte aan rituelen, ook al zijn die niet christelijk.”

Dela wil de ruimte wel ontdoen van zijn expliciet christelijke karakter, legt Van Velthoven uit. „Maar de zaal moet een spiritueel karakter houden. We transformeren de ruimte voor hedendaags gebruik zodat iedereen zich hier thuisvoelt. De preekstoel blijft en het orgel misschien ook. Het hoogaltaar gaat weg, dat krijgt een plek elders in het complex. Waar precies, dat moeten we nog bekijken. Hetzelfde geldt voor de heiligenbeelden van Anna, Theresia en Antonius van Padua. Er gaat niets naar de schroothoop.”

Brug

Van Velthoven vertelt verder over een ruimte met veel glas, die het complex met de omgeving moet gaan verbinden. „Via deze ruimte komen er drie ingangen naar Mariënhage: een aan de Kanaalstraat en twee aan de achterkant, zodat je vanaf het kerkplein en van de kant van de rivier de Dommel ook binnen kunt komen. Over de Dommel komt een brug, zodat de Eindhovenaren via Mariënhage naar de binnenstad kunnen lopen. De tuinen worden openbaar toegankelijk. Zo laat Dela, die hier ooit om de hoek begonnen is, zien zich betrokken te voelen bij haar directe omgeving.”

Op het binnenplein zijn bouwvakkers al bezig om de weg vrij te maken voor de doorgang. De 20 miljoen euro die de restauratie en renovatie kosten, worden door zowel Dela als de gemeente en de provincie Noord-Brabant opgebracht.

Het werk moet voor 13 november 2019 klaar zijn. Augustinus, de naamgever van de augustijner orde, werd geboren op deze datum in het jaar 354. Als herinnering aan het klooster wil Dela jaarlijks op 13 november een bijeenkomst organiseren ter ere van Augustinus. Natuurlijk zijn de paters augustijnen dan welkom. „Graag zelfs”, zegt Van Velthoven. „Ze horen er helemaal bij.”

Maatschappelijke herbestemming

Vroeger gingen kerken nogal eens ondoordacht tegen de vlakte. Een bekend voorbeeld is de Koninginnekerk in Rotterdam, die in 1972 werd gesloopt. De kerk kreeg later het predikaat ”Mooiste gesloopte kerk in Nederland”, maar dat bracht het kerkgebouw niet terug.

De tijden zijn veranderd. Het lijkt erop dat initiatieven om kerkgebouwen te behouden de laatste tijd op meer maatschappelijk draagvlak mogen rekenen. In Den Haag probeert de actiegroep ”Valkenbos Blijft” al langere tijd de imposante Valkenboskerk van de sloophamer te redden. Vorig jaar zag het ernaar uit dat dit niet zou lukken, maar afgelopen maand sprak de Haagse gemeenteraad zich uit voor behoud van het kerkgebouw. Projectontwikkelaar Bébouw Midreth, die plannen had voor woningbouw op die plaats, moet weer om de tafel om naar een alternatief plan te kijken, waarin de kerk behouden blijft.

Mariënhage in Eindhoven is een duidelijk voorbeeld van maatschappelijke herbestemming. Uitvaartcoöperatie Dela heeft het complex gekocht en gaat het voor een bedrag van ruim 20 miljoen euro verspijkeren. Het complex krijgt twee ceremonieruimten die geschikt zijn voor rouw- en trouwbijeenkomsten, de ene in de Augustijnenkerk, de andere in de studentenkapel. In het voormalige internaat komt een congreshotel en een restaurant. Het gehele complex wordt toegankelijk voor de inwoners van Eindhoven, onder meer door herinrichting van de Kanaalstraat en een brug over de Dommel.

„Dela voelt zich verantwoordelijk voor de maatschappelijke ontwikkeling in het hart van Eindhoven en levert graag een bijdrage aan de verbinding tussen Eindhovenaren”, zegt Toine van Velthoven van Dela.

„Ook aan onze belangen is gedacht”, voegt Louis Mulder van de paters augustijnen eraan toe. „En de blik op de samenleving, zoals die bij onze orde gestalte kreeg, blijft bestaan.”

„Gooi lege kerken niet tegen de vlakte”

Kerk & religie

RD.nl in uw mailbox?