Een scheve toren op een hoge terp in Hegebeintum

De Stichting Alde Fryske Tsjerke (SAFT) heeft een particuliere gift van 100.000 euro en een even groot bedrag van de provincie Friesland gekregen voor het project om de toren te restaureren. De stichting is nog op zoek naar de resterende 50.000 euro.

Hegebeintum ligt in het vlakke Friese land ten noorden van Dokkum. De terp met de kerk erop ligt op slechts enkele kilometers afstand van de Waddenzee en is al van ver zichtbaar. Met zijn hoogte van ruim 8 meter is het de hoogste terp van Nederland. Als je erbovenop staat heb je een mooi uitzicht op de omgeving en zie je de dijk van de Waddenzee.

Rondom de terp ligt laaggelegen land. Daar is de vruchtbare terpaarde ongeveer honderd jaar geleden weggegraven voor het bevorderen van de vruchtbaarheid van de grond elders. De vroegere pastorie op de terp getuigt van een bloeiend kerkelijk verleden. Tegenwoordig wordt er één dienst per maand belegd in de kerk van Hegebeintum.

De uit de twaalfde eeuw daterende kerk heeft een zadeldaktoren uit 1717. Het valt buiten niet direct op dat de toren scheef staat, maar zo veel te meer merk je het als je eenmaal binnen bent. Het is te zien aan de scheuren in de tegelvloer en de torenmuur. En als je boven bent, ontdek je een scheur in de muur waarin je hele hand verdwijnen kan.

„De toren zakt elk jaar 2 millimeter schever”, zegt gids Sjoukje van der Veen, die als vrijwilligster betrokken is bij het bezoekerscentrum Terp Hegebeintum . De toren is de afgelopen vier jaar 8 millimeter naar het zuidwesten verschoven. Sinds 1989 verzakte het belangrijkste meetpunt, ter hoogte van de galmgaten, in totaal 56 millimeter naar het westen, 63 millimeter naar het zuiden en 23 millimeter naar beneden.

De gids vertelt dat de scheefstand te maken heeft met het afgraven van het grootste deel van de terp in het verleden, waardoor de ondergrond minder stevig werd. Sinds 1980 beweegt de toren ten opzichte van het schip. In 1989 werd er ruim 1 miljoen gulden geïnvesteerd om het verder verzakken van de terp tegen te gaan door het aanbrengen van een aarden wal. Dat heeft niet genoeg geholpen.

In de kerk zijn zestien rouwborden te zien, waarvan het oudste dateert uit 1689. „Ze zijn afkomstig van de adellijke familie die hier vroeger woonde op Harsta State”, vertelt Van der Veen. Het gaat om herinneringsborden met de naam, de titel en het wapenschild van de overledene, en met een of meer typerende elementen, zoals een doodshoofd, een zandloper, paarden en rankende planten.

In de open ruimte tussen de herenbank in het koor en de preekstoel bevinden zich op de vloer twee grote grafstenen van adellijke personen. Zo wordt de invloed van de adel op het dorp vroeger wel duidelijk. „In 1795 zijn in Nederland veel rouwborden verdwenen omdat de gewone burgers dat niet meer wilden”, zegt Van der Veen. „Maar deze zijn tijdig elders ondergebracht en later weer teruggeplaatst.”

In het nabijgelegen bezoekerscentrum vertelt Gerhard Bakker, directeur van de Stichting Alde Fryske Tsjerken, over het grote belang van toren en terp. „Terpen zijn typisch Nederlands en horen thuis in het rijtje tulpen, molens en klompen.

De toren staat op de hoogste terp van Nederland. De kerk werd in de twaalfde eeuw gebouwd met tufsteen uit het Eifelgebergte. In die tijd was dit een dure steensoort. Sommige delen van de kerk bestaan nog steeds uit tufsteen. Verder heeft de kerk de grootste collectie rouwborden in de omgeving. Reken erop dat we blij zijn met deze prachtige kerk en het herstel van de toren.”

Reddingsplan zadeldaktoren Hegebeintum

De reddingsoperatie voor de toren van Hegebeintum moet in april van start gaan. Vijftien betonpalen van meer dan 10 meter lang worden in en naast de kerk in de grond geboord tot op een stevige zandlaag. Verder worden er, direct onder het maaiveld, gaten in de ruim 1 meter dikke torenmuur gemaakt, waarin zogenaamde stoeltjes wordt aangebracht, die tijdelijk de draagkracht van de toren overnemen. Ten slotte zorgt het aanbrengen van een betonvloer voor een muurvaste verankering van de toren met de palen.

De werkzaamheden worden in twee fasen uitgevoerd om de risico’s van instorten en omvallen te verkleinen. De kerk zal tijdens deze ingreep, die vermoedelijk drie maanden duurt, openblijven voor bezoekers.

Een scheve toren op een hoge terp in Hegebeintum

Kerk & religie

RD.nl in uw mailbox?