Dr. Hebe Kohlbrugge: verzetsstrijdster en pleitbezorgster van vrede en verzoening

Hebe Kohlbrugge was een achterkleindochter van dr. H. F. Kohlbrugge, predikant in het Duitse Elberfeld. Ze was vooral bekend vanwege haar betrokkenheid bij het verzet in de Tweede Wereldoorlog, en na de oorlog vanwege haar bepleiten van vrede en verzoening en als kenner en criticaster van de islam.

Kohlbrugge werd op 8 april 1914 in Utrecht geboren. Ze studeerde theologie bij Karl Barth in het Zwitserse Basel. In de Tweede Wereldoorlog raakte ze betrokken bij het verzet tegen de Duitse overheersing. Tijdens spionagewerk voor de Nederlandse regering in 1944 werd ze gepakt. Daardoor kwam ze terecht in het concentratiekamp Ravensbrück.

Na afloop van de Tweede Wereldoorlog kreeg Kohlbrugge een baan bij de Raad voor Kerk en Overheid van de Nederlandse Hervormde Kerk. „Vanuit de hervormde synode vroeg men of ik verzoeningswerk wilde doen in Duitsland en of ik de contacten met de Duitse kerkelijke leiders wilde herstellen. Dat wilde ik wel, want ik had geen haat. Ik wilde gewoon mensen helpen, bruggen bouwen over de diepe kloof van menselijke haat die door de oorlogsjaren was ontstaan. Er waren goede en slechte Duitsers, net zo goed als dat er goede en slechte Nederlanders waren. Vanuit het Duitslandwerk was het maar één stap naar Oost-Europa. Wij waren vrij, maar de mensen daar niet. Dus lag het op onze weg om ons voor de mensen daar in te zetten.”

Haar leven lang heeft Kohlbrugge zich sterk gemaakt voor vrede en verzoening. Op 4 mei van dit jaar legde ze een krans tijdens de dodenherdenking op het Domplein in Utrecht.

Drie maanden geleden sprak ze als oud-verzetstrijdster in de Arnhemse Eusebiuskerk tijdens de jaarlijkse conferentie ”Bridge tot the Future” (met als thema ”Vrouwen en oorlogsgeweld”). Haar werd gevraagd of Nederland van de oorlogsjaren geleerd had. Ze zei: „De mens is niet veranderd sinds Nederland in de jaren dertig vluchtende Duitse Joden bij de grens probeerde tegen te houden. We zijn allemaal nog hetzelfde, helaas. Dit nooit weer? Vergeet het maar.”

Tijdens het interview in 2013, bij haar thuis, vlak bij de Maliebaan in Utrecht, zei Kohlbrugge op een soortgelijke vraag dat Nederland nog steeds niets van de geschiedenis had geleerd. „Nee. Niets. Ik vrees van niets. Integendeel. We zijn afgezakt tot aan de oppervlakkigheid. Wat spijtig dat we op zondag liever willen winkelen dan dat we de zondagsrust vasthouden.”

In 1990 kreeg ze een eredoctoraat in Praag, vijf jaar later in Cluj, in Roemenië. In 2002 verscheen haar autobiografie ”Tweemaal twee is vijf”. In december 2013 werd ze op de Tsjechische ambassade in Den Haag onderscheiden vanwege haar verdiensten voor de rechten van de mens in Oost-Europa.

Op een vraag aan haar of ze een band had met haar overgrootvader, dr. H. F. Kohlbrugge, zei ze: „Mijn ouders waren zo wijs om met hun kinderen niet zo veel te spreken over mijn overgrootvader. Want ik heb hem natuurlijk niet gekend. Een enkele maal werd ik ermee geconfronteerd. Als ik vroeger op school mijn versje niet had geleerd, sprak de juf streng: „Jíj, je versje niet geleerd, jij, een Kohlbrugge!”

De preken van haar overgrootvader had ze wel „veel gelezen”, zei ze. Sommige vond ze mooi, andere begreep ze niet zo goed: „Wat hij allemaal over het Oude Testament heeft gezegd is, denk ik, wel heel belangrijk. Of ik dat theologisch achterhaald vind? Nou, zijn preken zijn wel te lang en te moeilijk voor ons moderne mensen, maar zijn exegese is nog steeds de moeite waard.”

Kerkelijk was Hebe Kohlbrugge aangesloten bij de protestantse gemeente Utrecht.

----

Dr. Hebe Kohlbrugge: verzetsstrijdster en pleitbezorgster van vrede en verzoening

Kerk & religie

RD.nl in uw mailbox?