Afgelopen week kondigde de 45e president van de Verenigde Staten aan dat hij een gooi doet naar het Republikeinse ticket voor de presidentsverkiezingen van 2024. Voor wie de beelden gemist heeft: halverwege zijn aankondigingsspeech proberen verveelde Trumpsupporters de zaal te verlaten maar worden ze tegengehouden door beveiligingspersoneel. Een ontluisterend gezicht dat veel zegt over het door de media gecreëerde fenomeen Trump. Een uitgerangeerde vastgoedbaas kon in 2016 de verkiezingen winnen omdat hij de mensen iets gaf om over te praten, zich over op te winden, zich over te verbazen, met elkaar ruzie over te maken en iets om te lachen. De ene helft van de bevolking lachte hem toe, de andere helft lachte hem uit. Trump als koning van de entertainment. En precies dát trucje lijkt vandaag de dag uitgewerkt.

Belangrijke sponsoren trekken zich terug. Niet omdat ze principieel in de wedstrijd zitten na de Capitoolbestorming van 6 januari 2021, maar omdat men al calculerend tot de conclusie komt dat Trump niet meer dan een gevaarlijke outsider is. Niet hij, maar Ron DeSantis, gouverneur van Florida, is favoriet om het tegen Biden of een andere Democratische kandidaat op te nemen.

Achterblijvende financiering en de komst van nieuwe sterren aan het Republikeinse firmament zorgen ervoor dat FOX News en de New York Post Trump laten vallen. Wie enigszins ingevoerd is in de Amerikaanse politiek, weet dat de gunst van mediamagnaat Rupert Murdoch van fundamenteel belang is voor het welslagen van een Republikeinse presidentskandidaat. Dalende populariteitscijfers brengen Trumps politieke vazallen, in Washington en in deelstaten, in de verleiding om zich te ontworstelen van hun oude leenheer. De ”Grand Old Party” is uitgekeken op Trump en kiest eieren voor haar geld. Wat overblijft is een bejaarde, ietwat sneue man die zijn inner circle met de dag verder ziet verschrompelen en zich wanhopig vastklampt aan een flagrante leugen over gestolen verkiezingen.

Niet het leugenachtige, maar het slaapverwekkende karakter van Trumps gefabriceerde feitenrelaas leidt ertoe dat sponsoren, media, kiezers en bondgenoten afhaken. Trump slaagde erin om taboes te doorbreken, maar wat als aan het eind van de dag blijkt dat alle taboes doorbroken zijn? Wat als er geen enkel heilig huisje meer overeind staat om nog tegenaan te trappen? Als je elke natie, minderheid of politicus al eens geschoffeerd hebt, wie blijft er dan nog over om te beledigen? De permanente grofheid en sensatiezucht van Trump en de zijnen worden in brede lagen van de Amerikaanse samenleving naar de schroothoop van de geschiedenis verwezen. Een hoopvol gegeven.

Ook in andere delen van de vrije wereld lopen autoritaire krachten tegen gevoelige nederlagen aan. Zonder op de afloop van de oorlog in Oekraïne vooruit te lopen, kunnen we één voorzichtige conclusie trekken. Het Oekraïense defensief in naam van territoriale integriteit en democratische zelfbeschikking heeft een inspirerende werking op grote groepen burgers elders ter wereld. De beelden uit Oekraïne leveren een belangrijke bijdrage aan de herleving van de liberale democratie als normatief model. Het voortdurend twijfel zaaien over het democratische proces aan de andere kant van de oceaan en het Russische imperialisme dichter bij huis drukt ook Europeanen met hun neus op de feiten: de democratie en rechtsstaat zijn van levensbelang en vragen voortdurend om bescherming en onderhoud.

„Geen God, geen held, geen oorlog, wel: vrede, welvaart en entertainment”, zo typeerde Arnon Grunberg eens het Europa van de tweede helft van de 20e eeuw. Secularisering leidde tot nihilisme in de cultuur, helden werden ontmaskerd en de herinnering aan de oorlog vervaagde. De verveling in het alledaagse sloeg toe, maar de hartstochten bleven. Omstandigheden zijn veranderlijk, maar de menselijke natuur blijft dezelfde. Daarom is het aan democratisch gezinde politici om hartstochten te kanaliseren, in plaats van ze aan te wenden voor tijdelijk politiek gewin.

De auteur is politicoloog.