Kathleen zelf is overtuigd van haar onschuld en wil niets liever dan dat de waarheid boven tafel komt. Vorige week maandag begon een nieuw gerechtelijk onderzoek, waarbij wordt gepoogd die wens van Kathleen in vervulling te laten gaan.

Bewijs dat ze Caleb, Patrick, Sarah en Laura met fysiek geweld om het leven heeft gebracht, is er niet. Maar als er vier kinderen in hetzelfde gezin voor hun tweede levensjaar in hun slaap overlijden, dan moet er meer aan de hand zijn dan ‘gewoon’ vier keer een onverklaarbare wiegendood.

Het bewijs voor dat ”meer” werd op verschillende plekken gevonden. Onder andere in de gedachtegang van de Britse kinderarts Roy Meadow, die onderzoek had gedaan naar kindermishandeling: „Eén plotselinge kinderdood is een tragedie, twee is verdacht en drie is moord, tenzij het tegendeel is bewezen.” Ook Kathleens dagboek was belastend. In 1997, twee maanden na de geboorte van Laura, schreef ze: „Ik voel me de slechtste moeder op deze aarde. Bang dat ze me nu verlaat. Zoals Sara deed. Ik wist dat ik soms opvliegend en wreed tegen haar was en ze vertrok. Met een beetje hulp.” En dan is één plus één toch twee, of niet?”

Het is nog maar de vraag of dat zo is. In 2018 toonden de advocaten van Kathleen aan dat meerdere gevallen van wiegendood in één gezin wel degelijk voorkomen. Zeker als er een erfelijke aanleg in het spel is. Door het erfelijke materiaal (DNA) van zowel Kathleen als de kinderen met elkaar te vergelijken, kwam naar voren dat Kathleen en in elk geval twee kinderen een erfelijke mutatie hebben in het CALM2-gen. Een Deense groep wetenschappers gespecialiseerd in hartziekten maakte de mutatie in het CALM2 na in gekweekte hartspieren. De resultaten van dit werk waren overtuigend: de mutatie leidde tot veel te veel calcium in de hartspier, wat hartritmestoornis en mogelijk de dood tot gevolg heeft.

Dit resultaat was voor een groep van negentig prominente wetenschappers, onder wie twee Nobelprijswinnaars en Kathleens advocaten, voldoende om de overheid en de rechterlijke macht op te roepen om het vonnis tegen Kathleen te herroepen en haar gratie te verlenen. Afgelopen maandag startte het gerechtelijk onderzoek om te bepalen wat nu de waarheid is.

Het interessante aan deze zaak is dat er een zoektocht gaande is naar de waarheid waarbij alle partijen te maken hebben met een wonderlijke mix van intuïtie, voortschrijdend inzicht en wetenschappelijke feiten. En welke component uit die mix uiteindelijk de doorslag geeft, is bepalend voor wat als waar wordt aangenomen. Dat het niet om het even is welke component de doorslag geeft, blijkt uit Kathleens zaak; de kans is groot dat ze bijna twintig jaar onschuldig achter de tralies heeft gezeten.

Waarheidsvinding op basis van een gevoel, zeker bij afwezigheid van duidelijke feiten, is een heel glibberig pad. De Britse kinderarts Roy Meadow werd in 2005 schuldig bevonden aan ”serieus professioneel wangedrag” omdat zijn uitspraak over meerdere kinderdoden in een gezin niet op feiten gebaseerd was. Voortschrijdende wetenschap over hartritmestoornissen laat zien dat er een genetische aanleg kan zijn voor wiegendood, waardoor de kans op meerdere gevallen in een gezin aannemelijk wordt.

Kathleen is helaas niet alleen. Cijfers van het Equal Justice Initiative en het Innocence Project, twee Amerikaanse organisaties die zich inzetten voor mensen die vermeend onterecht zijn veroordeeld, laten zien dat er sinds hun bestaan 3299 mensen vrijgepleit zijn. Van hen werden 375 mensen vrijgepleit op basis van DNA-onderzoek. Gezamenlijk hebben deze vrijgepleite mensen 28150 levensjaren onschuldig achter de tralies doorgebracht. Het is mooi om te zien dat goede wetenschap een rol kan spelen in waarheidsvinding, maar die jaren krijgen deze mensen nooit terug en sommigen van hen overleden kort nadat ze vrijgepleit waren. Gebroken door de jaren die ze onschuldig achter de tralies zaten. Het is niet om het even hoe we met waarheidsvinding omgaan.

De auteur is moleculair bioloog.