SMP Negri Abenaho. De middelbare school een paar kilometer voorbij Pass Valley, het dorp waar ik woonde in Papoea, Indonesië. Ik was uitgenodigd op een examenfeestje. Het schoolplein, omringd door de hoger gelegen klaslokalen, was overvol. De kostelijke geuren van gestoomd vlees en groenten stegen uit de kookputten omhoog. Een van de examenkandidaten kwam bij de microfoon. Een dankbriefje in haar hand. Ze las hakkelend voor. Per woord. Per lettergreep. Zoekend naar de samenhang van letters en zinnen. Ze had negen jaar onderwijs achter de rug.

Een voorbeeld van de ”global learning crisis”. Je zou er verdrietig van worden. Wereldwijd gaat 89 procent van de kinderen naar de basisschool. Honderden miljoenen kinderen worden echter volwassen zonder beheersing van noodzakelijke basisvaardigheden, zoals het lezen van treintijden of het berekenen van kosten op de markt. Naar school gaan is blijkbaar niet hetzelfde als leren.

Vicieuze cirkel

De gevolgen zijn enorm. Onvoldoende onderwijs leidt tot weinig of geen werk. Het inkomen blijft achter, woonomstandigheden zijn onder de maat. Er ontstaan problemen in gezinnen en de gezondheid neemt af, wat weer leidt tot weinig onderwijs. Een vicieuze cirkel. Men heeft vaak een laag zelfbeeld en kan troost gaan zoeken in verslavingen of agressie. Niet voor niets zei Nelson Mandela al: „Education is the most powerful weapon to change the world.”

Hoe kán dit, terwijl wereldwijd enorm veel in onderwijs geïnvesteerd wordt, tot zelfs een vijfde van de publieke uitgaven? Blijkbaar bieden investeringen in externe motivatoren, zoals materialen en trainingen, niet afdoende oplossing.

Die moet gezocht worden bij intrinsieke motivatoren. Dat is de mate waarin een leerkracht autonomie ervaart, zich competent voelt en zich verbonden weet met zijn collega’s. Uit onderzoek blijkt steeds duidelijker dat de ”learning crisis” in feite een ”teaching crisis” is.

Problemen van ver weg, zullen we denken, maar dit speelt ook in Nederland. Onze Pisa-scores, die het niveau van rekenen en taal meten, vertonen al langer een dalende lijn. Sinds 2018 scoort Nederland zelfs lager dan de 37 rijke OESO-landen (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling). Lerarentekorten worden steeds nijpender: in 2017 was er een tekort van ongeveer 4000 basisschoolleerkrachten (fte). In 2027 verwacht het CBS een tekort van 11.000 fte. Zijn de eerder genoemde gevolgen als armoede en onveiligheid ook niet steeds meer voelbaar in Nederland?

Evangelieboodschap

Hoe mooi zou het zijn als we samen, vanuit goed onderwijs, dit proces, deze vicieuze cirkel zouden kunnen doorbreken. Als we onze kinderen zó zouden vormen en onderwijzen, dat ze niet alleen klaargestoomd worden voor een goede baan, maar ook als verantwoordelijk burger kunnen handelen. Jongeren die integer bijdragen aan het algemeen welzijn. Gevoed door de zeer aantrekkelijke Evangelieboodschap, die ons vraagt God lief te hebben boven alles en de naaste als onszelf. Een houding die van binnenuit komt, stand houdt in moeilijke situaties en tegengif biedt in een geïndividualiseerde en egoïstische maatschappij. Een houding die broodnodig is. Dan wordt onderwijs inderdaad een krachtig wapen.

Natuurlijk is hiermee niet gezegd dat we er nu al niet alles aan proberen te doen. Dan denk ik aan de prachtige scholen die we hebben, de goede materialen, de enorme motivatie bij schoolleiders en leerkrachten en de grote hoeveelheid activiteiten om onze kinderen te vormen. Toch kan het voelen alsof de leerlingen zomaar tussen onze vingers doorglippen. Dat al onze inspanningen niet het effect bereiken dat we voor ogen hebben. Ja, dan kan de moed je in de schoenen zinken.

Levenshouding

Ondanks de overweldigende tegenkrachten is er een uitweg. Een manier om de verzwakking van ons onderwijs, en daarmee de teloorgang van onze maatschappij, tegen te gaan. Die manier begint bij onszelf. Niet bij de ouder die mij als leerkracht niet respecteert, niet bij de schoolleider die zijn positie veilig wil stellen of het team dat altijd gedoe heeft onder elkaar. Nee, het begint bij onszelf, onze verhouding tot God, onze houding tot de ander, bij ons levensdoel.

Vaak kom ik mensen tegen die niet helder hebben waaróm ze de dingen doen en daarom meegesleurd worden in de waan van de dag. Maar hoe kun je leerlingen de juiste vorming bieden als je zelf niet goed weet waar je voor staat? Daarom is het belangrijk om na te denken over je persoonlijke levensmissie, je intenties. Ben ik als leerkracht of schoolleider uit op mijn gemak en mijn positie? Of heb ik het hogere doel van de school op het oog? Zoek ik naar wat het belang van de leerling dient?

Mooie visiestukken liggen veelal te verstoffen in de kast. Tijdens de jaarlijkse ”schoolplansessie” worden de formats keurig ingevuld. Daarna gaat men weer over tot de orde van de dag. Maar wordt die geformuleerde missie wel ”geleefd” in de dagelijkse praktijk? Als iedereen zijn eigen invulling eraan kan geven, hoe kun je dan als school en leerkracht je dure roeping waarmaken?

Tot slot, hoe verhouden wij ons op school tot elkaar? Zijn we bereid onze eigen zwakten onder ogen te zien en daaraan te werken, ten behoeve van het gemeenschappelijke welbevinden? Zijn we in staat elkaar aan te spreken op missers? Geven we complimenten uit oprechte waardering, of doen we dit omdat het veiliger is dingen toe te dekken? Hoe kunnen onze leerlingen groeien als onze eigen teams onveilig, versnipperd of niet geïnteresseerd zijn?

Verschil van binnenuit

Ons onderwijs gaat duurzaam verschil maken als we hieraan blijven werken en schaven. Het stimuleert gevoelens van competentie, omdat je toevoegt aan het geheel. Het stimuleert verbondenheid, omdat je samen gericht bent op het geheel. Het stimuleert autonomie, omdat je werkt vanuit een gedeelde verantwoordelijkheid. Uitval neemt af en de school trekt nieuwe werknemers aan. Het hart van de vakman wordt geraakt. Het gaat hemzelf aan, en daarom de leerling die hij vormt door zijn eigen houding. Kwaliteitsonderwijs door karaktervorming. Te beginnen bij de docent. Begin er vandaag mee, want de tijd dringt.

De auteur zet zich in binnen- en buitenland in voor kwaliteitsonderwijs door karaktervorming. Ze is manager van Karunia foundation en eigenaar van WemasterEd.