Begrijpelijk, want zijn leven was vol risico’s en spanning. Maar wie Knox in zijn tijdsbestek bestudeert, komt tot een genuanceerder beeld, stelt ds. Douglas W. B. Somerset, auteur van een van de vele uitgaven over Knox.

”De onbuigzame Schot” door schrijver Jan van Reenen, ”De moedige Schot” van J. Bout en N. J. Spaan, en ”John is niet bang” van C. van Rijswijk. Zomaar een paar titels van (kinder)boeken over John Knox die de achterliggende jaren verschenen. Ze vertellen het bewogen, soms ook spannende leven van de reformator in eenvoudige taal en wijzen op de zegen die Knox op zijn werk had.

Ook in boeken voor volwassenen komt het beeld van een sterke persoonlijkheid naar voren. „Hoewel hij korter was dan de gemiddelde man, straalde hij iets uit waardoor hij voor mij altijd groter leek dan de mensen om hem heen”, schetst de Engelse schrijver Douglas Bond in zijn ”De leermeester”; het boek is een roman over John Knox. Al zet Bond Knox ook wel neer als een „bescheiden” persoon.

Gedegen Nederlandstalige levensbeschrijvingen over de Schot zijn er amper. Een hiaat. In 1895 promoveerde ds. Pieter Johannes Kromsigt (1866-1941) in Utrecht wel op een studie over Knox als kerkhervormer, in het bijzonder in zijn verhouding tot Calvijn. Ook Kromsigt noemt de reformator „de man van de daad, de man met het krachtig individualistisch profetisch bewustzijn.”

Eerbetoon

In 1931 publiceerde uitgever W. M. den Hertog te Utrecht een klein boekje over Knox: ”Het heilige leven en de zalige dood van Mr. Johannes Knox, groot reformateur van Schotland”. De auteur van het 78 bladzijden tellende boek staat niet vermeld.

Een redelijk toegankelijke biografie verscheen in 1981 bij de Gereformeerde Bijbelstichting onder de titel ”Het leven van John Knox”. Het is een vertaling van de beschrijving van Knox’ leven door de Schotse predikant ds. Thomas McCrie of M’Crie (1772-1835). Het boek is een eerbetoon aan de reformator, die in de tijd van ds. McCrie nogal werd verguisd.

De meest recente publicatie in het Nederlands met iets over Knox is ”Bemoedigd uit het Woord” (uitgeverij Den Hertog). Een boek met troostbrieven van hem, gebaseerd op Psalm 6; ook schreef hij in 1553 en 1554 bemoedigende woorden aan zijn schoonmoeder Elisabeth Bowes, met wie hij een goede, geestelijke band had.

Stenen

De toon van al deze boek is positief, bewonderend. Dat is ook het geval met het in 1964 verschenen boek ”John Knox. De Hervormer van Schotland”. Auteur is de gereformeerde ds. G. Bouwmeester (1898-1964) uit Rotterdam. Het boekje is een uitgave van de Willem de Zwijgerstichting. Ds. Bouwmeester wijst erop dat mensen nu bij de vorming van hun visie op Knox de reformator vooral in zijn tijdsbestek moeten plaatsen: „Wij moeten Knox zien in de lijst van zijn tijd. Evengoed als een Elia of een Johannes de Doper of een Paulus. Dat wil niet zeggen, dat hij een zondeloos man geweest is. Dit wist hijzelf maar al te goed. Maar wie durft stenen te werpen naar een man als Knox, die zelf misschien niet met het honderdste deel moeiten en tegenheden te worstelen heeft van deze grote Reformator?”

Dat is ook de toon van ds. Douglas W. B. Somerset in de door hem samengestelde bundel ”John Knox and the Church”, uitgave van de Scottish Reformation Society. De predikant van de Free Presbyterian Church in Aberdeen heeft Knox hoog staan, maar pleit ook voor een afgewogen beeldvorming. „We moeten zijn gebrek aan angst niet overdrijven; en we moeten erkennen dat –zo moedig als hij was–, het christelijke moed was die hem in staat stelde zijn angst te overwinnen.”

Banner

En hoe is het met Engelse boeken over Knox? De bekende uitgever The Banner of Truth verkoopt nog altijd de zes banden met al de werken van Knox. Andere boeken uit het fonds over Knox zijn: ”John Knox and the Reformation” van de bekende Engelse predikant D. Martyn Lloyd-Jones en Iain Murray. Ook staat ”The Select Practical Writings of John Knox” in de catalogus en de ”The History of The Reformation In Scotland”, van de hand van Knox zelf.

En een goede biografie? Op forums wordt die van ds. McCrie nog altijd met ere genoemd, ook al is deze een paar eeuwen oud. Van recenter datum is ”Trumpeter of God: A Biography of John Knox” door W. Stanford Reid uit 1982. Een veel verkochte levensbeschrijving is ook ”John Knox” van Jane Dawson. Het boek kreeg positieve kritieken.

Er is keus genoeg, maar een goede Nederlandstalige biografie over de Schotse geloofsheld zou een waardevolle aanwinst zijn.