De jaarlijkse publicatie van de NZa ”Stand van de Zorg” schetst een weinig rooskleurig beeld. „Mensen krijgen lang niet altijd meer de zorg die zij nodig hebben.” (RD 13-10) Hierdoor dreigt een tweedeling tussen mensen die wel de juiste zorg krijgen en mensen die deze niet krijgen. Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) erkent de problemen en wil helpen met het oplossen ervan.

Ziekenfonds

Toch is het verrassend dat deze problemen ontstaan. De invoering van ons zorgstelsel in 2006 had een expliciet doel, namelijk het voorkomen van een tweedeling in de zorg. Voor die tijd waren er ziekenfondsen voor mensen met een relatief laag inkomen en particuliere zorgverzekeringen voor mensen die meer verdienden dan een bepaald inkomen. Dit dreigde te leiden tot verschraalde zorg voor de ziekenfondsverzekerden en meer uitgebreide zorg voor mensen met een particuliere zorgverzekering. De nieuwe Zorgverzekeringswet wilde dit expliciet tegengaan door ziekenfondsverzekerden en particulier verzekerden te verplichten jaarlijks een particuliere zorgverzekering af te sluiten. Dat zou tweedeling voorkomen en garantie bieden voor gelijke toegang tot zorg voor iedereen.

Schaarste

De tweedeling in de zorg waar de NZa aan refereert, is wel net wat anders dan de tweedeling in de zorg van voor de invoering van de Zorgverzekeringswet. De huidige problemen hebben te maken met de schaarste in het zorgaanbod, de uitgestelde zorg als gevolg van ­corona en de veroudering. Hierdoor ontstaat een tweedeling tussen mensen die de weg naar de schaars beschikbare zorg wel kennen en mensen die deze weg niet kennen.

Ook zijn er volgens de NZa verschillen in zorgaanbod tussen regio’s. Dit is strijdig met de doelstelling van ons zorgstelsel van gelijke toegang tot zorg voor iedereen. Kennelijk is ons huidige zorgstelsel niet meer in staat om die doelstelling waar te maken.

De NZa ziet twee oplossingsrichtingen. In de eerste plaats doet zij een beroep op de zelfredzaamheid en weerbaarheid van mensen. Probleem hiervan is dat niet voor iedereen haalbaar is. Hierdoor ontstaat dan weer een nieuwe tweedeling, tussen mensen die zelfredzaam zijn en mensen die dit niet zijn.

In de tweede plaats wil de NZa inzetten op een transformatie van zorg in zorgnetwerken die domeinoverschrijdend zijn. Dit is belangrijk omdat niet alle langdurige zorg, zoals verpleeghuiszorg, onder de Zorgverzekeringswet valt. Dit geldt ook voor de langdurige geestelijke gezondheidszorg (ggz). In het NZa-rapport ontbrak mijns inziens een grondige gezondheidseconomische analyse ten aanzien van domeinoverschrijdende zorgnetwerken en de rol van zorgverzekeraars in ons zorgstelsel.

Inkopen

Het is sinds de invoering van de Zorgverzekeringswet de taak van zorgverzekeraars om zorg voor hun klanten in te kopen. Kopen ze onvoldoende zorg in, dan lopen ze in theorie het risico dat klanten weglopen naar een andere zorgverzekeraar. Dit kan jaarlijks in december, wanneer de zorgverzekeraars hun premie voor het jaar erop vaststellen. Kennelijk is dit onvoldoende een prikkel voor (sommige) zorgverzekeraars om ondanks de schaarste voldoende zorg in te kopen. Ik miste deze observatie in het rapport van de NZa, evenals een concrete oplossingsrichting vanuit gezondheidseconomisch ­perspectief.

Nationale zorgverzekering

Er zijn alternatieve oplossingsroutes. Denk aan een nationale zorgverzekering. Hiermee is integratie van cure (genezing/behandeling) en care (zorg/verzorging) mogelijk. Een voorbeeld is het Engelse systeem van zorg, de National Health Service (NHS). Binnen zo’n nationale zorgverzekering wordt zorg vooral gefinancierd via belastingen en kopen regionale zorgorganisaties zorg in. Er is een nationaal instituut dat toeziet op regionale verschillen in zorggebruik en deze probeert men te voorkomen via targets en verplichte zorginkoop. Zo’n systeem kent nauwelijks ruimte voor zorgverzekeraars, alleen voor aanvullende verzekeringen.

Wat het Nederlandse zorgsysteem vanuit het Engelse systeem zou kunnen implementeren, is targets voor wachtlijsten gecombineerd met boetes voor zorgverzekeraars als hun klanten te lang op een wachtlijst staan.

Echter, dit invoeren vergt een stelseldiscussie. Politieke partijen die ideologisch tegen marktwerking in de publieke sector zijn, zouden hiervoor kunnen pleiten. Het is echter twijfelachtig of hier in het huidige politieke spectrum een meerderheid voor te vinden is.

De auteur is gezondheidseconoom en als gastonderzoeker verbonden aan de afdeling Gezondheidswetenschappen van de Vrije Universiteit.