Ook ik heb lang op deze manier over succesvolle ondernemers gedacht en me daardoor altijd wat nederig opgesteld, als ik weer eens zag hoe men binnen het bedrijfsleven veel sneller carrière maakte dan ik. Tot ik een paar boeken van de econoom Mariana Mazzucato had gelezen. Haar boek ”The Entrepreneurial State” veranderde radicaal mijn gedachten over ondernemers en de overheid. De titel verwijst ernaar dat in bijna alle landen, ook in Nederland, juist de overheid de grootste en meest succesvolle ondernemer is. Niet zozeer wat betreft de hoeveelheid geld die verdiend wordt, maar wel wat betreft de impact van de gerealiseerde innovaties.

Ik geef enkele voorbeelden. Het internet is een bijproduct van communicatie binnen het Amerikaanse leger. Iets alledaags als het touchscreen van een telefoon is het resultaat van fundamenteel universitair onderzoek. De succesvolle ontwikkeling van efficiënte en betrouwbare batterijen, onmisbaar voor alle draagbare elektronica, kwam er alleen dankzij jarenlange internationale wetenschapsprojecten.

Baanbrekende nieuwe technologieën zijn dus afkomstig van projecten die vanuit gemeenschapsgeld worden betaald. Mariana Mazzucato laat in haar boek zien dat overheden daarentegen sterk de neiging hebben om deze rol te bagatelliseren. Er wordt veel geld uitgegeven aan wetenschappelijk onderzoek, tot aan de laatste fasen van het productontwerp, maar als er dan een product op de markt komt, wordt de lancering overgenomen door het bedrijfsleven. Daar is op zich niets mis mee, maar het betekent wel dat veel ondernemers zelf niet zozeer vernieuwend zijn, maar vooral goed zijn in het verkopen van ideeën van iemand anders.

In haar recentste boek, ”Mission Economy”, schrijft Mazzucato dat we dringend een andere visie op onze economische politiek nodig hebben. In de meeste landen is het ministerie van Economische Zaken er vooral om ondernemerschap te stimuleren. Als echter de meeste innovaties niet vanuit het bedrijfsleven komen, maar vanuit de overheid zelf, dan moet en kan de overheid daarop dus ook veel meer regie nemen. Mazzucato laat zien dat een door een missie gedreven overheid een krachtige overheid is, die ook best eens wat risico’s durft te nemen.

Helaas zijn de meeste overheidsprojecten echter langdurig en extreem risicomijdend. Als de overheid al risico’s durft te nemen en wat sneller probeert te acteren, dan ontstaat er veelal grote politieke onrust. De recente doorontwikkeling van vaccins is daar een sprekend voorbeeld van. Tegelijk laten veel ondernemers zich juist erop voorstaan dat hun kracht ligt in het durven nemen van risico’s. Dat heeft als bijeffect dat een aantal ondernemers enorm verdient als de economie een beetje meezit en bij een tegenzittende economie de hand ophoudt. Ik vind dat altijd tamelijk beschamend. Wel de winst opstrijken op basis van andermans ideeën, maar niet de winst willen delen met de samenleving om de magere jaren door te komen.

Goed ondernemerschap heeft te maken met het nemen van verantwoordelijkheid en ook het sportief nemen van verlies als het allemaal wat anders loopt. Overigens hebben, in tegenstelling tot de snelle jongens uit
Silicon Valley, juist kleinere ondernemers met een degelijke bedrijfsvoering een heel sterk ontwikkeld verantwoordelijkheidsgevoel. De overheid kan op dat terrein veel leren van de ondernemerservaring binnen het MKB. Ook als het erom gaat hoe om te gaan met personeel en de menselijke maat niet uit het oog te verliezen. Tezamen met een volwassen visie op het nemen van risico’s is een ondernemende overheid daarmee de beste garantie voor de technologische vernieuwing die onontbeerlijk is voor een duurzame toekomst.

De auteur is lector aan de Hogeschool Rotterdam en universitair docent aan de Technische Universiteit Delft.