Volgend jaar is het 75 jaar geleden dat Juliana werd ingehuldigd. Op de plaats waar dat gebeurde, de Nieuwe Kerk in Amsterdam, is nu een grote tentoonstelling ingericht over haar leven en haar tijd.

Al direct bij binnenkomst krijgt de bezoeker herinneringen aan de inhuldiging zelf: de troonzetels staan er, de japon hangt er en op een enorm doek staan de woorden die de nieuwe vorstin sprak: „Wie ben ik, dat ik dit doen mag?”

Enorme spandoeken en treffende citaten –met de Engelse vertaling erbij– zijn er in de kerkruimte wel meer. Bijvoorbeeld bij een foto van Juliana als baby, met moeder Wilhelmina, die haar typeerde als „een dierbaar godsgeschenk.” Beiden waren enig kind; het voortbestaan van de monarchie hing aan een zijden draad. Geen wonder dat koningin 
Wilhelmina overbezorgd was over haar dochter.

Afgeknipt haar

Dat verhinderde die laatste niet haar eigen keuzes te maken toen ze daarvoor eenmaal de leeftijd had. Bijvoorbeeld door op haar achttiende haar haren af te laten knippen. Dat was mode in de ”roaring twenties”, zoals de jaren twintig werden aangeduid. Moeder Wilhelmina vond het afschuwelijk.

Het beeld dat Juliana pas door prins Bernhard het moderne leven leerde kennen, klopt niet, zegt historicus Herman Pleij. „Ze was als puber al dwars en later liet ze zich ook niet door haar moeder gezeggen.” Behalve in de keuze van de bruidsjurk. „Wilhelmina wilde dat Juliana eruitzag als een Griekse godin. Maar die jurk stond Juliana niet. Als ze rechtop stond, hing de stof als een tent naar beneden.”

Mevrouw

Pleij vindt het een bijzondere samenloop van omstandigheden dat de expositie kort na het overlijden van koningin Elizabeth wordt gehouden, de Britse collega van wie Juliana „diametraal” verschilde. Elizabeth leefde teruggetrokken en hield bewust afstand. Juliana wilde dat juist allemaal niet. „Ik heb altijd het land gehad aan alles wat conservatief en ouderwets was”, zei ze in 1987. „Ik doe mijn leven lang mijn best om niet ouderwets te worden.”

Juliana is vaak getypeerd als ”vorstin naast de rode loper”, eigenzinnig en wars van protocol. Ze wilde het koningshuis moderniseren en liet zich „Mevrouw” noemen. In een van haar driftbuien gaf ze een lakei „een klets om zijn oren” omdat hij „Majesteit” tegen haar zei. Ze schrok van zichzelf, boog diep en vroeg vergeving.

Het gewoon willen zijn kwam ook tot uiting als ze op de fiets stapte. „Er zijn honderden foto’s van een fietsende Juliana”, zegt Pleij. Ze wordt in de expositie getypeerd als „geliefd om haar eenvoud en toegankelijkheid. Maar tegelijkertijd een staatshoofd met een groot verantwoordelijkheidsgevoel en elan.”

Vlinderbril

Juliana wilde dan wel eenvoudig zijn, tegelijk bleef ze een vorstin die van juwelen en galajurken hield en die wist hoeveel pracht en praal in het hofleven betekenden. In de kerk staat een enorme tafel aangericht voor een staatsbanket.

Voor veel vrouwen was Juliana een voorbeeld, zegt Pleij. Zijn moeder, die van Juliana’s leeftijd was, was er een van. Veel vrouwen droegen een vlinderbril. Net als Juliana. Duizenden vrouwen droegen een pompoen op hun hoofd. Want koningin Juliana deed dat ook.

Speelgoed

Midden in de kerkruimte staat de Crème Calèche opgesteld, compleet met paarden en lakeien. Het is de koets die koningin Emma schonk aan haar dochter Wilhelmina ter gelegenheid van haar inhuldiging in 1898 en die een halve eeuw later bij Juliana’s inhuldiging opnieuw werd ingezet. Ook is de Rolls-Royce te bewonderen die werd gebruikt bij het staatsbezoek van de Britse koningin Elizabeth in 1958. En het strandwagentje waarmee de Oranjes naar zee gingen.

In een enorme vitrine zijn herinneringen aan Juliana’s kinderjaren uitgestald. Haar wieg, kraamcadeaus, doopjurk, fotoalbum en hoeden. En luxe speelgoed waarvan andere kinderen –die écht gewoon waren– alleen maar konden dromen.

Er zijn foto’s uit de studententijd. Filmpjes uit de verlovingstijd en van de huwelijksdag. Een foto van kroonprinses Juliana –tijdens de oorlog ballinge in Canada– met het Amerikaanse presidentsechtpaar Roosevelt. Donderdagavond, toen prinses Beatrix de tentoonstelling opende, voerde kleindochter Anna Eleonor Roosevelt het woord.

Tal van foto’s herinneren aan het leven op Soestdijk, het paleis dat op een enorm spandoek te zien is, met op een paspop de bontjas die Juliana droeg tijdens een van de defilés op haar verjaardag.

Dekolonisatie

Ook de relatie met overzeese gebiedsdelen krijgt aandacht. Een film toont de ontvangst in Indonesië door president Suharto. De bevolking, die koningshuis en taal 21 jaar na de onafhankelijkheid nog niet vergeten was, riep enthousiast: „Leve de koningin!”

Juliana had volgens historicus Pleij duidelijke ideeën. „Kolonialisme vond ze onzin.” De dekolonisatie van Nederlands-Indië en een kwarteeuw later van Suriname beschouwde ze dan ook als een hoogtepunt.

Eén keer in de tien jaar pakt de Nieuwe Kerk uit met een koninklijke tentoonstelling. Eerdere presentaties waren ”Ja, ik wil!” (2002) over koninklijke huwelijken en ”Ingehuldigd!” (2013) over de Oranjes en de Nieuwe Kerk. Net als bij deze eerdere exposities zijn de meeste objecten ook nu afkomstig uit de Koninklijke Verzamelingen. Daar wordt van alles bewaard, van het tafelmes van Willem van Oranje tot het eerste tandje van de latere koningin Wilhelmina. Dat er van die laatste zo veel bewaard bleef, komt mede door de zorg die dochter Juliana eraan besteedde.

Elke Nederlander van 42 jaar of ouder heeft Juliana als koningin gehad. Hoe men zich haar herinnert, blijkt uit de verhalen die de achterliggende tijd in alle twaalf provincies zijn opgehaald met een rood-wit-blauw Volkswagenbusje. Een deel ervan kreeg een plaats in de tentoonstelling.

”De eeuw van Juliana. Een koningin en haar idealen” is in de Nieuwe Kerk in Amsterdam te bezichtigen tot 9 april. In de museumwinkel is het boek met dezelfde titel te koop, dat vorige week verscheen. Aan de overkant van de straat staat het Koninklijk Paleis op de Dam eveneens in het teken van koningin Juliana, met onder meer foto’s in de zalen waar ze zijn gemaakt.
www.nieuwekerk.nl