Cultuur & boeken

Lot belandt tegen wil en dank in het klooster

„Voor liefhebbers van Thea Beckmans verhalen!” jubelt de flaptekst van ”Het Zoete Water”. „Voor liefhebbers van Thea Beckmans verhalen!” echoën boekverkopers. Maar de historische jeugdroman is een Beckman light, vooral door de schrijfstijl en het gebrek aan diepgang.

Pieter Beens

26 September 2022 14:36

Het Onze Lieve Vrouwenklooster Clarenwater bij Hattem ontstond uit onvrede bij enkele zusters van het Zwartewatersklooster bij Hasselt. Ze vonden dat de kloosterregel van Benedictus niet goed werd nageleefd. Lot verhuisde met de zusters mee. beeld Het Geheugen

Kenden burgers in de late middeleeuwen het woord ”trucjes”? Bezigden Joden bastaardvloeken? Die vragen dringen zich op tijdens het lezen van ”Het Zoete Water”. In haar nieuwe historische roman legt Joke Eikenaar personen woorden in de mond die geen recht doen aan de tijd waarin de auteur ze plaatst. Het zijn maar twee voorbeelden van manieren waarop ”Het Zoete Water” in historisch opzicht de plank misslaat. Ze doen afbreuk aan het verder even lezenswaardige als tragische verhaal over Lot, die tegen wil en dank in een klooster belandt.

Mijn interesse voor ”Het Zoete Water” is gewekt als blijkt dat de historische jeugdroman zich afspeelt in de omgeving waarin ik mijn jeugd doorbracht. Lot groeit op in Hasselt, maar wordt door haar moeder uit mensenvrees en ijdelheid naar het nabijgelegen Zwartewaterklooster gestuurd. Die beslissing maakt in één keer een einde aan Lots zorgeloze leven. Niet alleen beticht haar moeder haar onterecht van ongepast gedrag, de gang naar het klooster snijdt ook meedogenloos de band met haar onafscheidelijke zusje Janne door.

Het leven in het klooster is kommer en kwel voor Lot. Ze wordt er in het keurslijf van het getijdengebed gedwongen en moet radicaal omschakelen van een vrij en onbezorgd leven naar een leven waarin veel moet en niets meer mag. En al gaat het er binnen de kloostermuren voor het oog devoot aan toe, onderhuids is er een hevige machtsstrijd gaande. Die gaat zo ver dat er een kloosterscheuring ontstaat, met de oprichting van een nieuw klooster onder de rook van Hattem tot gevolg.

Recht van de sterkste

Als jongste novice is Lot overgeleverd aan het recht van de sterkste. Dat betekent: meeverhuizen naar het nieuwe klooster en zich onderwerpen aan nonnen voor wie zelfs de Moderne Devotie niet strikt genoeg is.

Alle strenge regels ten spijt slaagt Lot er niet in om haar oude ik uit te wissen. Verleidingen vanbinnen en vanbuiten trekken aan haar en bezorgen haar de nodige strijd en straffen. Onverwachte lichtpuntjes zijn er echter ook, zoals de komst van Janne naar Hattem waardoor het kloosterleven weer wat draaglijker wordt. De strenge kloosterregels kunnen Lots oude leven nooit helemaal wegpoetsen. Juist als een dijkdoorbraak bij Hattem ook de laatste grond onder haar voeten wegslaat, blijken haar karaktereigenschappen haar redding.

Met ”Het Zoete Water” schreef Eikenaar een aansprekend historisch boek voor tieners en pubers van nu. Het was een goede keuze om een herkenbaar meisje als hoofdpersoon te laten fungeren: daardoor ontstond geen aaneenschakeling van droge historische feiten, maar een lezenswaardig verhaal. De snelle aaneenschakeling van blijde en droevige lotgevallen draagt daar haar steentje aan bij. Meer dan eens is het moeilijk om het boek weg te leggen.

Toch begint er tijdens het lezen al iets te knagen. De personages hebben bijvoorbeeld weinig diepgang. Slechts bij vlagen sijpelt iets door van Lots getormenteerde geest, waardoor Eikenaar er niet in slaagt om een geloofwaardige hoofdpersoon neer te zetten. En al zijn de historische feiten op hoofdlijnen juist, regelmatig ontbreekt een goede uitwerking. Ook al ligt het Zwartewaterklooster in de buurt van Hasselt en ligt Hasselt dicht bij Genemuiden, het gemak waarmee van de ene naar de andere plaats wordt gereisd doet geen recht aan het leven in de middeleeuwen. Dat geldt ook voor de gezagsverhoudingen. Lot spreekt haar ouders bijvoorbeeld aan bij hun voornamen en is voor een middeleeuws meisje ongewoon assertief tegen personen in een gezagsverhouding.

Venijn

Die ‘miskleunen’ zorgen er, samen met de onlogische hoofdstukindeling en alinea’s die van de hak op de tak springen, voor dat er na het lezen van ”Het Zoete Water” iets blijft knagen. De associatie met Thea Beckman (de onbetwiste meester van de historische jeugdroman) is niet uit de lucht gegrepen – en krijgt nog wat extra lading door het subtiele venijn jegens kerk en religie dat tussen de regels door weerklinkt. Maar een echte Beckman is ”Het Zoete Water” niet. Daarvoor rammelt het boek te veel.